یکی از ویژگی‌های ذهن انسان، توانایی تخیل است. در طول روز، بارها و بارها از این توانایی آگاهانه یا ناآگاهانه استفاده می‌کنیم. در دهه‌های اخیر، روانشناسان، متخصصان امر آموزش و حتی فلاسفه‌ی بزرگی مانند دیوید هیوم، بر استفاده از این قدرت هنگام مطالعه و یادگیری مطالعه کرده‌اند. حاصل این مطالعات، تکنیکی است که تصویرسازی ذهنی نام دارد. به‌کارگیری این تکنیک به خواننده کمک می‌کند که اطلاعات را سریع‌تر و با کیفیت و عمق بیشتری درک کند.
اما تصویرسازی ذهنی در مطالعه چیست؟ چقدر موثر است و چطور می‌توان آن را به کار بست؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد. چه محصل هستید و چه عادت به مطالعه دارید، با ما همراه شده و از این پس، سریع‌تر و با لذت بیشتری از منابع متنی یاد بگیرید.
به‌طور ساده و خلاصه، تصویرسازی ذهنی در مطالعه به فرآیند ادراک حسی اطلاعات متنی در ذهن گفته می‌شود. به عبارت دیگر در این تکنیک، خواننده تلاش می‌کند متن را به‌صورت تصویر یا دیگر حواس در ذهن خود ترجمه و تجربه کند. هدف اصلی از این شیوه‌ی مطالعاتی به‌دست آوردن درک عمیق‌تر از مطلب و واکاوی بیشتر آن به‌منظور به‌خاطرسپاری بهتر است. به تصویرسازی ذهنی، خواندن با چشم ذهن نیز گفته می‌شود. واژه‌ی اصلی آن در زبان انگلیسی Imagery است؛ اما آن را با عبارات Mental Imagery یا Visualization نیز می‌شناسند.
نکته‌ی مثبت در تکنیک تصویر سازی ذهنی در مطالعه این است که تقریبا اکثر افراد می‌توانند از آن استفاده کنند. تنها افراد مبتلا به یک بیماری عصبی خاص به نام آفانتاسیا قادر به اجرای این روش نیستند. سهولت به‌کارگیری آن، بسته به نوع مطلبی که در حال خواندنش هستید متفاوت است. برخی مطالب مانند داستان‌ها، مطالب تاریخی یا به‌طور‌کلی توصیفی، پتانسیل بیشتری برای تخیل دارند. اما تصور ذهنی مطالب علمی و تحلیلی کمی دشوارتر است.
مزایای تکنیک تصویرسازی ذهنی در مطالعه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- افزایش خلاقیت خواننده
- افزایش درک مطلب
- افزایش سرعت یادگیری در دراز مدت
- افزایش قدرت تحلیل و استنباط
- کشف استعدادهایی مانند داستان‌نویسی و نقاشی
- تقویت قدرت حافظه
- افزایش لذت یادگیری
- افزایش قدرت تمرکز
انواع تصویرسازی ذهنی در مطالعه
آشنایی با انواع Imagery می‌تواند به‌کارگیری و یادگیری این تکنیک را ساده‌تر کند. مهم‌ترین انواع این روش درک مطلب عبارتند از:
- حرکتی یا Kinesthetic؛ در این روش، خواننده تصور می‌کند که یک دوربین روی چشمانش قرار گرفته و در حال حرکت در واقعیت مطالبی است که می‌خواند.
- فضایی یا Spatial؛ در این روش، فضای کلی توصیف‌شده در متن را در ذهن خود مجسم می‌کنید. فاصله‌ی اشیاء از یکدیگر، اندازه‌ی آنها و محل قرارگیری‌شان در این تکنیک بازتولید می‌شوند.
- بصری یا Visual؛ که مهم‌ترین نوع تصویرسازی ذهنی است و شامل تصور رنگ‌ها، اشیاء، اشخاص و غیره می‌شود.
- شنیداری یا Auditory؛ در این روش خواننده در صورت امکان و نیاز، صدای وقایع، اشخاص و اشیاء را در ذهن خود مجسم می‌کند. وقایعی مانند انفجار، شکستن و شلیک با تخیل شنیداری بهتر به‌خاطر سپرده می‌شوند.
- احساسی یا Emotional؛ که طی آن، احساساتی که از وقایع، اشیاء و دیگر المان‌های متن دریافت می‌شود، تصور و بازتولید می‌شود. به‌عنوان مثال زمانی‌که در متن کتاب، فردی عصبانی شده یا اتفاقی غم‌انگیز رخ داده است.
- مفهومی یا Conceptual؛ مهم‌ترین روش تخیل مفهومی مطالب، تصور ظاهرشدن کلمات یا اعداد روی صفحه است.
- بویایی یا Olfactory؛ در این روش، ویژگی بویایی اتفاقات و المان‌های متن مواد شیمیایی، غذایی و غیره در ذهن مجسم می‌شود.
- مزه‌ای یا Gustatory؛ مزه‌ی ترش، بهترین مثال در این مورد است.
در خوانش یک متن می‌توان از چند نوع تصویرسازی ذهنی استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: آموزش عکاسی حرفه ای با موبایل؛ اصول و ۱۸ نکته مهم
چگونه تصویرسازی کنیم؟
علی‌رغم اینکه تصویرسازی ذهنی در مطالعه در نگاه اول کار ساده‌ای به‌نظر می‌رسد اما در عمل این‌طور نیست. اجرای این تکنیک، بدون استراتژی می‌تواند بیشتر منجر به سردرگمی و کاهش تمرکز شود. در ادامه، پنج نکته‌ی مهم برای اجرای باکیفیت‌تر این روش درک مطلب را مرور می‌کنیم.
از تصورات کوچک شروع کنید
اگر تابهحال از تصویر سازی ذهنی در مطالعه حداقل به‌طور آگاهانه استفاده نکرده‌اید، بهتر است این تکنیک را قدم‌به‌قدم با متن پیش ببرید. بنابراین در ابتدا به‌جای تصور یک پاراگراف یا صفحه، خط‌به‌خط یا دست‌کم با وقایع کوچک، تجسم‌سازی را شروع کنید. هنگام خواندن متن به تک‌تک کلمات دقت کنید. آنها خود، شما را برای به‌کارگیری هریک از انواع تصویرسازی مانند فضایی، شنیداری، بویایی و غیره راهنمایی می‌کنند.
هنگام خواندن متن به جزئیات دقت کنید؛ اما در‌عین‌حال ارتباط خود با کلیت مطلب را از دست ندهید. بهتر است هرگاه تصمیم به تصور گرفتید، کتاب را ببندید. در صورت تمایل، می‌توانید راه بروید یا چشمان خود را ببندید. حتی می‌توانید با خودتان برای ثبت هرچه بهتر تصاویر، حالات و احساسات حرف بزنید یا آنچه تصور کرده‌اید را روی کاغذ بکشید.
از کتاب های آسان شروع کنید
همانطورکه قبلا هم اشاره کردیم، بعضی متون قابلیت تصویرسازی ذهنی بهتری دارند. اگر تجربه‌ی چندانی در این روش ندارید، بهتر است با این کتاب‌ها شروع کنید. رمان‌ها، کتاب‌های تاریخی و علمی-تخیلی، علوم طبیعی و زیستی نمونه‌هایی از این کتاب‌ها هستند. اما درعوض، تصور اشعار، متون فلسفی، تحلیل‌های اجتماعی و روانشناسی دشوارتر است. مطالب عدد و تجریدی، مانند ریاضیات نیز ازنظر سختی تخیل، متوسط محسوب می‌شوند.
علاوه بر این، ابتدا بهتر است کتابی که در حال خواندن آن با تکنیک تصویرسازی ذهنی هستید را بیشتر با هدف تقویت این مهارت بخوانید. بنابراین باید درک خود مطلب برای‌تان ساده باشد یا قبلا آن را خوانده باشید. ترجیحا از کتاب‌هایی شروع کنید که تصویر ندارند؛ چراکه تصاویر آنها می‌تواند خلاقیت شما در تخیل را کاهش دهد.
از مطلب موردعلاقه تان شروع کنید
مانند یادگیری هر مهارت دیگری، یادگیری تصویرسازی ذهنی هم بدون لذت و صرفا با هدف افزایش بازدهی مطالعه، نتیجه‌ی چندانی در بر نخواهد داشت. در ابتدای روند تقویت تخیل خود هنگام مطالعه، بهتر است با تصویر سازی ذهنی کتاب موردعلاقه‌تان شروع کنید. کتاب‌های درسی معمولا در این مرحله مناسب نیستند. میزان لذتی که شما از کتاب می‌برید در سهولت مجسم‌سازی آن نیز موثر است. به‌عنوان مثال، اگر به فلسفه بیشتر از ادبیات علاقه‌مند هستید، شاید مجسم‌سازی ذهنی یک کتاب فلسفی برای‌تان از اجرای همین تکنیک برای یک کتاب داستان به‌ظاهر ساده، آسان‌تر باشد.
تصویر خود را ذره ذره کامل کنید
تصویری که شما از کل متن در ذهن‌تان می‌سازید باید پیوستگی داشته باشد. بنابراین پس از تصویرسازی ذهنی چند بخش، باید بتوانید آنها را پشت سر هم در ذهن خود بازآفرینی کنید. در‌غیراین‌صورت، تصاویر به‌صورت تکه‌هایی بی‌ربط در ذهن‌تان پراکنده و پس‌از‌مدتی فراموش می‌شوند.
باید بتوانید درست مانند یک نقاش یا داستان‌نویس ارتباطی منطقی بین تکه‌های تصاویر برقرار کنید. برای بهبود این مهارت، توصیه می‌کنیم به ظرفیت حافظه‌ی خود توجه داشته باشید. اگر شیب منحنی فراموشی‌تان تند است، یعنی مطالب را زود فراموش می‌کنید، با تصویرسازی ذهنی هر بخش، تصاویر بخش‌های قبلی را هم مجددا مرور کنید. علاوه بر این باید توجه داشته باشید که این روش مطالعه قطعا از سرعت شما می‌کاهد. بنابراین باید وقت کافی به تقویت این مهارت اختصاص داده و با صبر و حوصله مطالعه کنید.
مرور فهرست مطالب کتاب و به‌یادآوری همزمان تصاویری که برای هر فصل ساخته‌اید می‌تواند در تصویرسازی ذهنی به شما کمک کند. همچنین توصیه می‌شود، طی اوقاتی که کتاب را نمی‌خوانید تصاویر را در ذهن خود بازیابی کنید.
تصویر سازی ذهنی در مطالعه برای چه کسی مناسب است؟
سوال بسیاری از افراد این است که Imagery به چه افرادی بیشتر کمک می‌کند؟ شاید افرادی که به‌طور طبیعی حافظه‌ای قوی داشته و تمرکز بالایی حین مطالعه دارند، کمتر به روش‌های تقویت درک مطلب نیاز پیدا کنند. اما اگر با چنین چالش‌هایی مواجه هستید، تکنیک تصویرسازی ذهنی می‌تواند کیفیت مطالعه‌ی شما را بهبود ببخشد.
علاوه بر این، اگر در درک مطلبی خاص یا دشوار، ضعیف هستید، این تکنیک قطعا کار شما را آسان‌تر خواهد کرد. این روش به خصوص توسط دانشجویان فیزیک و علوم طبیعی به‌منظور درک ساختارهای بسیار ریز تا بسیار بزرگ استفاده می‌شود. آیا شما تابهحال از تصویرسازی ذهنی در مطالعه استفاده کرده‌اید؟ تکنیک موردعلاقه‌ی شما برای افزایش درک مطلب چیست؟ نظر خود را با ما و دیگر خوانندگان این مطلب به‌اشتراک بگذارید.
