انتخاب روش تدریس مناسب، یکی از موثرترین اقداماتی است که یک معلم می‌تواند برای افزایش کارایی کلاس آموزشی خود انجام دهد. روش تدریس به مجموعه‌ای از فنون و استراتژی‌ها گفته می‌شود که معلمان برای انتقال دانش و مهارت خود به دانش‌آموزان، از آن‌ها استفاده می‌کنند. روش‌های جدید تدریس هر روز در حال پیشرفت و کامل‌تر شدن هستند. به طور مثال تدریس به روش پرسش و پاسخ یکی از مدرن‌ترین و کارآمدترین روش‌های تدریس است که امروزه به‌عنوان یکی از بهترین روش‌های تدریس در دنیا نیز شناخته می‌شود، زیرا در یادگیری دانش‌آموزان نقش پررنگی ایفا کرده است. اگر شما هم می‌خواهید با روش تدریس پرسش و پاسخ و نحوه اجرای آن در کلاس‌های آموزشی بیش‌تر آشنا شوید، در این مطلب همراه ما باشید.
روش تدریس پرسش و پاسخ یکی از شیوه‌های کارآمد یادگیری و انواع الگوی تدریس است که طی آن معلم با طرح سوالات مختلف و پرسش از دانش‌آموزان، آن‌ها را به مشارکت و تفکر تشویق می‌کند تا به یادگیری علاقه بیش‌تری پیدا کنند. این روش تدریس به معلم این امکان را می‌دهد که با توجه به نیازها و علایق دانش‌آموزان، بحث را هدایت کند و به عمق موضوع بپردازد. با این روش، معلم می‌تواند به‌صورت پویا با فضای کلاس تعامل داشته باشد و دانش‌آموزان را به تفکر و مشارکت فعال تشویق کند.
همچنین این نوع تدریس یک محیط یادگیری مثبت و تعاملی ایجاد می‌کند، زیرا دانش‌آموزان احساس می‌کنند نظرات و ایده‌هایشان ارزشمند است و از این بابت احساس بهتری به درس و یادگیری دارند. این روش به معلمان این امکان را می‌دهد تا نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان را بهتر شناسایی کرده و به آن‌ها در مسیر یادگیری‌شان کمک بیش‌تری کنند. نمونه روش تدریس پرسش و پاسخ این است که معلم هنگام آموزش تاریخ از دانش‌آموزان خود بپرسد درباره جنگ جهانی دوم چه اطلاعاتی دارند و چه چیزهایی می‌دانند.
تدریس پرسش و پاسخ چه مزیت‌هایی دارد؟
همان‌طور که گفته شد، مدرس با استفاده از این روش تدریس سعی دارد با طرح سوالات مناسب و متفاوت، شاگردان را به سمت کشف و یادگیری مطالب جدید تشویق کند. در صورتی که با مفهوم آموزش آشنا باشید، متوجه می‌شوید که طرح سوال و پاسخ‌دهی توسط دانش‌آموز، بخش مهمی از این فرایند محسوب می‌شود. مزیت‌های روش تدریس مبتنی بر پرسش و پاسخ عبارتند از:
- تقویت قدرت تفکر در دانش‌آموزان
- تقویت میزان اعتمادبه‌نفس در دانش‌آموزان
- ایجاد علاقه به موضوع درس
- ایجاد محیط یادگیری مثبت
- تقویت مهارت کلامی و مهارت های ارتباطی دانش‌آموزان
- برطرف شدن ابهامات شاگردان در مورد درس
- ایجاد فرصت برای ارزیابی معلم از شاگردان
- افزایش مشارکت و اظهار نظر شاگردان
- تشویق به یادگیری
محدودیت‌های تدریس به روش پرسش و پاسخ
همان‌طور که روش تدریس پرسش و پاسخ دارای مزایای زیادی است، معایب و محدودیت‌هایی هم دارد که عبارتند از:
- زمان‌بر بودن
- عدم تسلط بر موضوع
- مناسب نبودن این روش برای کلاس‌های پرجمعیت
- غیرممکن بودن اجرای روش تدریس پرسش و پاسخ در همه دروس
- تفاوت‌های فردی
- احتمال پاسخ‌های نادرست
- عدم مشارکت برخی دانش‌آموزان
مراحل روش تدریس پرسش و پاسخ
مراحل روش تدریس پرسش و پاسخ شامل موارد زیر هستند:
- آماده‌سازی و بیان شرح هدف: ابتدا باید موضوع مورد نظر را انتخاب و سپس دانش‌آموزان را به مشارکت و بیان نظر خود تشویق کرده و انگیزه را برای پرسش و پاسخ در دانش‌آموزان به وجود آورید.
- ارائه موضوع: موضوع را به دانش‌آموزان معرفی کنید و اهمیت آن را توضیح دهید.
- تشویق به مشارکت و اجرای فرایند پرسش و پاسخ: در این روش معلم سعی می‌کند با ایجاد فضایی امن و به دور از قضاوت و همچنین با سوالات هدفمند، دانش‌آموز را به مشارکت و تفکر در مورد موضوع درس وا دارد.
- پاسخ‌دهی و بحث: در این مرحله دانش‌آموزان با ارائه نظرات خود با یکدیگر بحث و صحبت کرده و در نتیجه تحلیل بیش‌تری بر موضوع انجام می‌شود.
- جمع بندی: در انتها نوبت به مرحله جمع بندی پاسخ‌ها، بررسی آن‌ها و همچنین توضیح دقیق مطالب توسط معلم می‌رسد.
هدف استفاده از روش تدریس پرسش و پاسخ
استفاده از این روش برای تدریس دانش‌آموزان بسیار هدفمند بوده و مزایای بسیاری را هم به همراه دارد. برخی از اهداف معلمان برای به‌کارگیری این نوع تدریس عبارتند از:
- شناخت توانایی‌ها و علایق دانش‌آموزان
- تقویت قدرت استدلال
- ایجاد اعتمادبه‌نفس در دانش‌آموزان
- استفاده از تجربیات دیگران و خیلی از اهداف دیگر
ویژگی سوالات مطرح‌شده در روش تدریس پرسش و پاسخ
سوالات مطرح‌شده در روش تدریس پرسش و پاسخ توسط معلم باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:
- وضوح و دقت در مطرح کردن سوال: سوالات باید خیلی واضح و دقیق مطرح شود تا دانش‌آموز راحت متوجه آن شده و دچار گمراهی نشود.
- تنوع در سوالات: سوالات مطرح‌شده توسط معلم باید شامل انواع مختلفی از جمله (تفکری، تحلیلی) باشد تا دامنه تفکر و مشارکت دانش‌آموزان گسترده شود.
- مرتبط با محتوای درسی: سوالات مطرح‌شده باید با موضوع درس مرتبط باشد تا دانش‌آموزان با تحلیل و ارائه نظرات خود به یادگیری بپردازند و این امر به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بهتر مفاهیم درسی را درک کنند.
- سوالات چالش‌برانگیز: معلم باید سوالاتی را مطرح کند که به اندازه کافی چالش‌برانگیز باشند تا دانش‌آموز را به فکر وا دارند.
- زمان‌بندی مناسب برای پرسیدن سوال: سوالات باید در زمان مشخص و مناسبی مطرح شوند تا بهترین پاسخ‌ها و مشارکت را از طرف دانش‌آموزان دریافت کنند.
با رعایت و استفاده از این ویژگی‌های موثر، معلمان و مدرسان می‌توانند از روش تدریس پرسش و پاسخ، نتایج بهتر و موثرتری در فرایند یاددهی و یادگیری کسب کنند و با دانش‌آموزان تعامل و مشارکت بیش‌تری داشته باشند تا یادگیری آن‌ها نیز بهتر، خلاقانه‌تر و آموزنده‌تر صورت بگیرد.
نکاتی که باید پیش از نوشتن طرح درس پرسش و پاسخ بدانید
روش تدریس پرسش و پاسخ مانند الگوی تدریس همیاری بر اساس گفت‌وگوی دانش‌آموزان، بحث و مشارکت میان آن‌ها صورت می‌گیرد. برای اجرای بهتر این فرایند، رعایت برخی نکاتی که در ادامه می‌گوییم، ضروری است:
- ابتدا مشخص کنید چه مهارت‌ها و دانشی که مرتبط به درس باشد، می‌خواهید از این طریق به دانش‌آموزان منتقل کنید. این اهداف باید واضح، قابل فهم و مرتبط با مطالب درسی باشند.
- قبل از شروع پرسش و پاسخ باید توضیحات کامل و واضحی در مورد روند کار به دانش‌آموزان داده شود.
- به سطح دانش و توانایی دانش‌آموزان باید دقت لازم را داشت؛ زیرا این دقت و شناخت به شما در طراحی سوالات مناسب و چالش‌برانگیز کمک می‌کند.
- فضای کلاس را باید به گونه‌ای آماده کرد که دانش‌آموزان موضوع، فضای درس و پرسش و پاسخ را به شوخی نگیرند و پاسخ‌های جدی و کاملا فکرشده را بگویند.
- مشخص کنید چه نوع سوالاتی را می‌خواهید مطرح کنید. تنوع در سوالات می‌تواند مشارکت بیش‌تری را به همراه داشته باشد.
- به دانش‌آموزان این اطمینان را بدهید که به دور از هر قضاوت، مسخره شدن و … می‌توانند پاسخ‌های خود را با خیالی آسوده به کلاس ارائه دهند.
- به دانش‌آموزان تذکر دهید که هیچ کس اجازه بی‌احترامی به پاسخ و پرسش‌های همکلاسی خود را ندارد.
- باید برنامه‌ریزی‌های لازم در راستای این که چطور می‌شود دانش‌آموزان را به مشارکت و تعامل تشویق کرد، از پیش انجام شده باشد.
آیا اجرای روش تدریس پرسش پاسخ در کلاس خصوصی هم امکان‌پذیر است؟
اجرای روش تدریس پرسش پاسخ در کلاس‌های خصوصی نیز امکان‌پذیر بوده و می‌توان با این روش بسیار بازدهی خوبی گرفت. حتی می‌توان گفت استفاده از این روش در کلاس خصوصی روشی بسیار هوشمندانه است، زیرا با طرح یک سوال دانش‌آموز را می‌توان به فکر وادار و بر اساس پاسخ دانش‌آموز با راهنمایی‌های لازم، سوال بعدی را مطرح کرد.
گفتنی است این روش تدریس در کلاس خصوصی بسیار موثر است و پیشنهاد هم می‌شود، اما نکته حائز اهمیت این است که تمام نکاتی که درباره این روش تدریس تاکنون گفته شد، در کلاس خصوصی نیز باید رعایت شود. این روش آموزشی را می‌توان در کلاس‌های آنلاین هم به اجرا درآورد. همچنین با استفاده از سرویس کلاس آنلاین الوکام می‌توانید طرح سوالات و پاسخ‌دهی توسط دانش‌آموزان را به‌صورت آنلاین انجام دهید.
در تدریس پرسش و پاسخ ممکن است با چه چالش‌هایی مواجه شوید؟
روش تدریس پرسش و پاسخ همان‌طور که یکی از بهترین روش‌های تدریس شناخته می‌شود، گاهی با چالش‌هایی نیز برای دانش‌آموز و یا معلم همراه است. معلم باید پیش از شروع تدریس با این روش، شناخت کافی از موضوع داشته باشد و به تمامی چالش‌هایی که ممکن است در طول تدریس پیش بیاید، فکر کند تا راه‌حل‌های مناسب برای رفع آن‌ها را بداند. چالش‌هایی که در روش تدریس پرسش و پاسخ وجود دارند، عبارتند از:
- نیاز به داشتن تخصص لازم و کافی نسبت به روش تدریس
- نیاز به تجهیزات
- نیاز به ارزیابی پاسخ‌ها و طرح ریزی ادامه روش بر اساس شرایط و سطح پاسخ‌ها
- صرف زمانی بیش‌تر از روش‌های تدریس معمولی
راهکارها در برخورد با این چالش‌ها چه هستند؟
برای مقابله با این چالش‌ها، ابتدا باید دانش کافی کسب کنید و از طریق همکاری با متخصصان این حیطه و توسعه منابع آموزشی، سطح تخصص خود را افزایش دهید تا بتوانید به شکل موثرتری از این روش تدریس استفاده کنید. همچنین لازم است تجهیزات مناسب برای این نوع تدریس را تهیه و مورد استفاده قرار دهید.
علاوه بر این، باید ارزیابی‌های لازم را درباره سطح دانش و تنوع فرهنگی دانش‌آموزان انجام دهید تا در زمان تدریس با چالش‌های کم‌تری مواجه شوید. از همه مهم‌تر، برای تدریس به روش پرسش و پاسخ باید زمان کافی داشته باشید، زیرا این روش آموزش زمان‌بر است و نیاز به عمق بیش‌تری دارد. بنابراین برنامه‌ریزی مناسب برای صرف وقت کافی در این روش تدریس ضروری است. در ادامه چند نکته کلیدی و راهکار برای برخورد با چالش‌ها احتمالی، ارائه شده است:
- انجام ارزیابی به‌طور موثر: برای انجام ارزیابی به‌طور موثر، لازم است که برنامه‌ریزی دقیقی انجام شده و از روش‌های مناسب استفاده کرد.
- استفاده از تکنولوژی و فناوری‌ها: از ابزارهای دیجیتال و نرم‌افزارهای آموزشی می‌توان استفاده کرد تا فرآیند ارزیابی و جمع‌آوری داده‌ها را راحت‌تر انجام داد.
- برنامه‌ریزی به شکل موثر: همان طور که گفته شد برای این روش تدریس باید زمان کافی صرف کرد و برنامه‌ریزی دقیق داشت تا در انتها شاهد نتیجه‌ای مطلوب باشید.
- یادگیری تخصص‌های لازم در روش تدریس پرسش و پاسخ می‌تواند به ارتقاء کیفیت یادگیری و تعامل در کلاس کمک کند و در مواجهه با چالش‌های احتمالی تاثیر قابل توجهی داشته باشد.
سخن پایانی
روش تدریس پرسش و پاسخ یکی از ابزارهای قدرتمند آموزشی است که به یادگیرندگان این فرصت را می‌دهد تا به طور فعال در فرآیند یادگیری شرکت کنند و با استفاده درست از آن، به تعامل مثبت در کلاس دست یابند. همچنین استفاده موثر از این روش می‌تواند به یادگیری عمیق‌تر در کلاس کمک کند و موجب تقویت تفکر انتقادی و مهارت‌های ارتباطی دانش‌آموزان شود.
با توجه به محاسن و معایب روش تدریس پرسش و پاسخ که در این مقاله ذکر شد، معلمان می‌توانند با رعایت نکات کلیدی مطرح‌شده و با برنامه‌ریزی مناسب، به تدریس به روش پرسش و پاسخ ادامه دهند و نتایج مطلوبی را کسب کنند. اگر شما هم قصد دارید برای تفهیم بهتر مطالب، برخی جلسات کلاس‌های خود را با سبک پرسش و پاسخ به‌صورت آنلاین برگزار کنید، کافیست سرویس مورد نظر خود را از الوکام بخرید. الوکام با الگوبرداری از این روش تدریس، قابلیت پرسش و پاسخ را در پلتفرم خود نیز اضافه کرده است. با برگزاری کلاس‌های آموزشی در الوکام، از مزیت‌هایی همچون حضور و غیاب دانش‌آموزان، امکان ضبط کلاس بدون نصب نرم‌افزار و طرح پرسش و پاسخ به‌صورت آنلاین بهره‌مند شوید.
