کلاسی پر از دانش‌آموزان با نیازهای یادگیری متفاوت را تصور کنید؛ جایی که هر کودک با نگاهی خاص دنیا را درک می‌کند. یکی با دیدن تصاویر، دیگری با شنیدن صداها و یکی هم با لمس کردن اشیا بهتر می‌آموزد. در این میان، روش تدریس چند حسی به‌عنوان یک رویکرد علمی و مؤثر، راهی برای درگیر کردن همه‌ی این حواس در تمامی این بچه‌ها را ارائه می‌دهد تا یادگیری به تجربه‌ای عمیق و لذت‌بخش تبدیل شود. این روش که ریشه‌های آن به تحقیقات روان‌شناسی آموزشی در قرن بیستم بازمی‌گردد، بر اساس داده‌های علمی نشان داده است که وقتی حواس مختلف مانند بینایی، شنوایی و لامسه به طور همزمان درگیر شوند، مغز اطلاعات را بهتر پردازش و ذخیره می‌کند. برای مثال، مطالعه‌ای در سال 2018 توسط دانشگاه استنفورد نشان داد که دانش‌آموزانی که از این روش استفاده کردند، تا 30 درصد عملکرد بهتری در به‌یادسپردن مطالب داشتند.
در میان انواع الگوهای تدریس، روش تدریس چند حسی به دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت سازگاری با نیازهای مختلف دانش‌آموزان، جایگاه ویژه‌ای در تمام جهان پیدا کرده است. این روش که ابتدا برای کمک به کودکان با نیازهای ویژه طراحی شد، به‌سرعت به ابزاری قدرتمند برای همه‌ی گروه‌های سنی تبدیل و فراگیر شد، زیرا نه‌تنها یادگیری را تقویت می‌کند، بلکه انگیزه و اشتیاق به آموزش را نیز افزایش می‌دهد. در این مقاله الوکام، پلتفرم برگزاری وبینار، دربارروش تدریس چند حسی، به سراغ شناخت و آگاهی از این الگوی آموزشی می‌رویم.
روش تدریس چند حسی یا مختلط، یک رویکرد آموزشی است که در آن از حواس مختلف مانند بینایی، شنوایی، لامسه و حرکت به طور همزمان برای یادگیری استفاده می‌شود. به زبان ساده، این روش به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با دیدن، شنیدن، لمس کردن و حتی حرکت کردن، مطالب را بهتر درک کنند و به خاطر بسپارند. برای مثال، فرض کنید می‌خواهید به یک کودک کلاس اول ابتدایی حرف «ب» را یاد بدهید. در این روش، کودک حرف «ب» را روی کاغذ می‌بیند (بینایی)، صدای آن را از طریق معلم می‌شنود (شنوایی)، با انگشتانش آن را می‌نویسد (لامسه) و همزمان با پریدن روی حروف نوشته‌شده روی زمین آن را تمرین می‌کند (حرکت). این ترکیب باعث می‌شود یادگیری برای کودک به شکل یک بازی جذاب و جالب دربیاید.
این روش به‌ویژه برای کودکان ابتدایی بسیار کاربردی است؛ زیرا در این سن، آن‌ها با درگیر شدن حواسشان، یادگیری موثر را تجربه می‌کنند و از آموزش لذت می‌برند. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان آموزشی معتقدند که روش تدریس چند حسی، بهترین روش تدریس برای دانش آموزان ابتدایی است.
روش تدریس چند حسی فرنالد از گذشته تا کنون
روش تدریس فرنالد، که توسط گریس فرنالد در اوایل قرن بیستم ابداع شد، رویکردی نوآورانه برای کمک به دانش‌آموزانی بود که در یادگیری خواندن و نوشتن با چالش مواجه بودند. این روش با تمرکز بر درگیر کردن حواس مختلف، به کودکان اجازه می‌دهد کلمات را ببینند و بشنوند و با انگشت روی کاغذ یا در هوا بنویسند و از طریق لمس و حرکت آن‌ها را حس کنند. فرنالد، روان‌شناس آمریکایی، این روش را در دهه‌ی 1920 در دانشگاه UCLA توسعه داد و در کلینیک تخصصی خود برای دانش‌آموزان با مشکلاتی مثل نارساخوانی به کار برد. او با انتشار کتابش در سال 1943، این روش را به جهانیان معرفی کرد و نشان داد که چگونه درگیر کردن حواس می‌تواند یادگیری را برای کودکانی که با روش‌های سنتی موفق نبودند، به یک تجربه‌ی لذت‌بخش و موثر تبدیل کند.
فرنالد و آموزش نوین
این روش به‌عنوان پایه‌ای برای روش تدریس چند حسی مدرن شناخته می‌شود و با گذشت زمان، با فناوری‌های جدید سازگار شده است. اگر در گذشته فرنالد و شاگردانش به‌صورت حضوری با ابزارهایی مثل شن و کاغذ کار می‌کردند، امروزه معلمان از برگزاری کلاس آنلاین و ابزارهای دیجیتال مانند تبلت‌ها و نرم‌افزارهای تعاملی بهره می‌برند تا حس بینایی و شنوایی را با فعالیت‌های لمسی در خانه ترکیب کنند. روش فرنالد که ابتدا برای خواندن و املا طراحی شده بود، اکنون در حوزه‌های دیگر مانند ریاضی و علوم نیز کاربرد دارد و با فعالیت‌هایی مثل نوشتن اعداد روی سطوح مختلف یا استفاده از موسیقی، یادگیری را برای همه‌ی دانش‌آموزان جذاب‌تر کرده است. این تحولات نشان می‌دهد که ایده‌ی اولیه‌ی فرنالد همچنان قدرتمند است و در آموزش مدرن، چه در کلاس‌های حضوری و چه در فضای مجازی، جایگاه ویژه‌ای دارد.
مزایای روش تدریس چند حسی یا مختلط
روش چند حسی تدریس در میان انواع روش‌های آموزشی از مزایای بسیاری برخوردار است که نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد. این روش تدریس، به کودکان کمک می‌کند تا مطالب و سرفصل‌های درسی را از زوایای گوناگون تجربه کنند و بهتر به خاطر بسپارند. با استفاده از فعالیت‌هایی مانند نوشتن حروف در شن، خواندن آهنگین کلمات یا بازی‌های حرکتی، این روش یادگیری را تسهیل می‌کند و انگیزه و اشتیاق دانش‌آموزان را نیز افزایش می‌دهد. تعدادی از مزایای روش تدریس چند حسی فرنالند عبارتند از:
- بهبود و تقویت حافظه دانش‌آموزان
- سازگاری با همه‌ی سبک‌های یادگیری
- حمایت از دانش‌آموزان با نیازهای ویژه
- افزایش انگیزه و علاقه
- تقویت مهارت‌های شناختی
- افزایش اعتمادبه‌نفس
- یادگیری پایدار
- کاهش اضطراب یادگیری
- تقویت همکاری و تعامل
- انعطاف‌پذیری در آموزش
- پرورش خلاقیت
- یادگیری چندجانبه
انواع روش تدریس چند حسی
در میان انواع روش‌های آموزشی، برخی از الگوهای تدریس که در دسته‌ی روش تدریس چند حسی قرار می‌گیرند، ریشه در ایده‌ی استفاده‌ی همزمان از حواس دارند و با فعالیت‌های عملی و تعاملی، یادگیری را عمیق‌تر و موثرتر می‌کنند. اما آموزش چیست؟ آموزش، فرآیندی است که دانش و مهارت‌ها را از طریق تجربه‌های جذاب و هدفمند به دانش‌آموزان منتقل می‌کند و روش چند حسی دقیقا با همین هدف طراحی شده است. این الگوها معمولا با ترکیب فعالیت‌های بصری، شنیداری و لمسی، فضایی پویا برای آموزش ایجاد می‌کنند و به معلمان کمک می‌کنند تا مطالب را به شکلی جذاب و ماندگار به دانش‌آموزان، به‌ویژه در مقاطع ابتدایی، ارائه دهند. در ادامه، چند نمونه از این الگوها را نام می‌بریم.
- روش فرنالد (Fernald Method)
- روش مونتسوری (Montessori Method)
- روش اُرف (Orff Approach)
- روش والدورف (Waldorf Education)
- روش VAKT (Visual-Auditory-Kinesthetic-Tactile)
- روش پروژه‌محور چند حسی (Multisensory Project-Based Learning)
این الگوها با بهره‌گیری از روش چند حسی تدریس، یادگیری را به تجربه‌ای جامع و جذاب تبدیل می‌کنند و به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا با تمام وجودشان مطالب را درک کرده و بیاموزند.
کلام آخر
روش تدریس چند حسی، مانند ابزاری کارآمد، نقش به‌سزایی در ترغیب و تقویت انگیزه‌ی یادگیری کودکان، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی آموزش، ایفا کرده و آغاز مسیر تحصیلی آن‌ها را به تجربه‌ای ارزشمند تبدیل می‌کند. این روش با بهره‌گیری از حواس مختلف، فرآیند یادگیری را برای دانش‌آموزان جذاب‌تر و موثرتر می‌کند؛ به‌گونه‌ای که فعالیت‌هایی مثل نوشتن حروف روی سطوح یا یادگیری با استفاده از ریتم و موسیقی، اشتیاق آن‌ها را به یادگیری برمی‌انگیزد.
داده‌های علمی نیز نشان‌دهنده این تاثیرات مثبت هستند؛ برای مثال، تحقیقی در سال 2020 توسط دانشگاه هاروارد نشان داد که دانش‌آموزان دوره‌ی ابتدایی که با روش‌های چند حسی آموزش دیده‌اند، تا 40 درصد انگیزه‌ی بیشتری برای یادگیری از خود بروز داده‌اند. تلفیق این روش با رویکردهای مختلط، به معلمان و والدین این امکان را می‌دهد که محیطی پویا و انگیزشی برای آموزش کودکان فراهم آورند تا آن‌ها با اطمینان و اشتیاق، اولین قدم‌های خود را به سوی موفقیت‌های تحصیلی بردارند.
