با شیوع بیماری کرونا از سال ۲۰۲۰ و لزوم حفظ فاصله‌ی اجتماعی، آموزش آنلاین به‌عنوان یک راه‌حل برای ادامه آموزش در سطوح مختلف مطرح شد. این روش آموزش که از سال‌ها پیش در حال توسعه بود، یک‌شبه راه صدساله را درنوردید و حتی در کشورهای کمتر توسعه‌یافته نیز کم‌وبیش جای آموزش حضوری را گرفت. امروزه دیگر بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که قدرت این شیوه‌ی آموزش، قطعا در آینده اگر بیشتر از آموزش حضوری نباشد کمتر از آن نیز نخواهد بود.
با کمرنگ شدن سایه‌ی بیماری کرونا بر سر کره‌ی زمین، آموزش حضوری نیز مجددا شروع شده است. حال سوال مهم این است که برای یک دوره‌ی آموزشی چه به‌عنوان مدرس و چه به‌عنوان فراگیر کدام شیوه مناسب‌تر است؟ درک تفاوت کلاس آنلاین و حضوری می‌تواند در این انتخاب به کمک ما بیاید.
در این مقاله ابتدا تفاوت‌های دو شیوه‌ی آموزش حضوری و آنلاین را بررسی می‌کنیم و در ادامه به بیان مزایا و معایب هرکدام می‌پردازیم. در پایان این مقاله می‌توانید به‌راحتی در خصوص شیوه‌ی مناسب برای آموزش تصمیم‌گیری کنید.
شاید مهم‌ترین تفاوت کلاس حضوری و آنلاین، نقش اینترنت در هریک از این دو باشد. درحالی‌که در آموزش آنلاین، اینترنت یک زیرساخت اساسی است؛ اما در آموزش حضوری، بیشتر به‌عنوان یک ابزار کمک‌آموزشی به آن نگاه می‌شود. در ادامه، پنج مورد از تفاوت‌های مهم دیگر این دو را بررسی می‌کنیم.
مکان برگزاری
آموزش حضوری قطعا به یک مکان واحد برای اجرای فرآیند آموزش نیاز دارد. در این شیوه، معلم و شاگرد در یک مکان حضور پیداکرده و از امکانات آن مانند میز، تخته و غیره استفاده می‌کنند. این در حالی است که آموزش آنلاین، این امکان را فراهم کرده تا فراگیران بتوانند از مکان‌های مختلف در یک دوره‌ی آموزشی شرکت کنند که برگزارکننده‌ی آن ممکن است کیلومترها دورتر از آن‌ها باشد. این شیوه، به‌ویژه محدودیت‌هایی که سال‌ها شهرهای کوچک و کم‌امکانات ازنظر آموزش با آن دست‌وپنجه نرم می‌کردند را رفع کرده است.
میزان و نوع تعاملات
در یک کلاس حضوری، تعاملات به‌صورت رودررو و فیزیکی و در یک رویداد آنلاین از راه دور و به‌صورت مجازی است. درحالی‌که در کلاس حضوری به امکانات چندانی برای تعامل نیاز نخواهید داشت؛ اما لازم است که برای شبیه‌سازی هرچه بیشتر حواس فیزیکی در کلاس آنلاین از تجهیزاتی مانند دوربین باکیفیت، هدفون و میکروفون استفاده کنید.
همچنین لازم است که پلتفرم آموزشی که از آن برای آموزش آنلاین استفاده می‌کنید، امکانات تعاملی لازم را در اختیار شما قرار دهد. حضوروغیاب، قطع و وصل میکروفون و اخراج از کلاس ازجمله‌ی این امکانات هستند. در کشور ما پلتفرم الوکام، یکی از بهترین پلتفرم‌های آموزش آنلاین از این نظر محسوب می‌شود. آموزش در فضای متاورس نیز که یکی از جدیدترین شیوه‌های آموزش مجازی است، امکان تعامل در یک فضای سه‌بعدی مجازی را برای افراد حاضر در کلاس فراهم می‌کند.
سیاست های آموزشی
دو تفاوت مهم قبلی که درباره‌ی آن‌ها صحبت کردیم، سبب شده‌اند که به‌طورکلی، سیاست‌های آموزش حضوری و آنلاین هم با هم تفاوت‌هایی پیدا کنند. آموزش آنلاین به دلیل امکاناتی که در اختیار افراد قرار می‌دهد، آموزش فراگیرمحور و پویاتر را امکان‌پذیر کرده است. این در حالی است که در کلاس‌های حضوری به‌ناچار بیشتر به سمت مدرس‌محوری می‌روند. ایجاد تنوع در آموزش حضوری، دشوارتر از آموزش آنلاین است. به‌طور مثال، گفتگوی فراگیران در کلاس حضوری، همهمه ایجاد می‌کند، اجرای کنفرانس نیازمند امکانات، صرف وقت و هماهنگی‌های اجرایی زیادی است.
انعطاف پذیری زمان و مکان برگزاری
به‌طورکلی، کلاس‌های حضوری از این نظر، انعطاف‌پذیری کمتری دارند. تغییر مکان و زمان برگزاری در آن‌ها به‌ندرت و مگر به‌ضرورت اتفاق می‌افتد. این در حالی است که کلاس‌های آنلاین را می‌توان هر جلسه در ساعت یا روز متفاوتی برگزار کرد. شما نیز به‌عنوان مدرس و فراگیر می‌توانید هر بار از مکان متفاوتی در کلاس حضور پیدا کنید. همچنین درحالی‌که کلاس‌های حضوری معمولا در ساعات روز برگزار می‌شوند، کلاس آنلاین می‌تواند بنابر محدودیت‌های مدرس یا فراگیر در ساعات شب یا روزهای تعطیل هم برگزار شود.
تفاوت هزینه های آموزش حضوری و آنلاین
هزینه‌های آموزش مجازی و حضوری هم ازنظر مقدار و هم ازنظر نوع آن‌ها متفاوت هستند. مهم‌ترین هزینه‌های شما در آموزش حضوری عبارت‌اند از:
- اجاره‌ی مکان برگزاری
- امکانات لجستیکی مانند میز، صندلی، تخته وایت‌برد، کامپیوتر و غیره
- هزینه‌ی رفت‌وآمد مدرس و فراگیر
- هزینه‌ی انرژی مانند برق و گرمایش و سرمایش محیط
- غذا، خوابگاه و غیره در آموزش‌های رسمی
این در حالی است که عمده‌ی هزینه‌ها در آموزش آنلاین، مربوط به موارد زیر هستند:
- اینترنت
- تجهیزات آموزشی لازم مانند کامپیوتر، موبایل، میکروفون، دوربین و غیره
- نرم‌افزار یا پلتفرم آموزش آنلاین
پنج مزیت یادگیری آنلاین نسبت به کلاس های حضوری
به‌عنوان یک فراگیر، آموزش آنلاین، از طرقی که در ادامه خواهیم گفت، یادگیری شما بهبود خواهد بخشید. این مزایا از مزایای مربوط به انعطاف‌پذیری و هزینه‌ها که در بخش قبلی به آن‌ها پرداختیم، متفاوت هستند.
حضور در کلاس با انرژی بیشتر
یکی از دلایلی که سبب کاهش تمرکز و یادگیری شما در کلاس حضوری می‌شود، کاهش انرژی بر اثر رفت‌وآمد، حمل کتاب، دفتر و لپ‌تاپ و غیره است. این در حالی است که برای حضور در کلاس آنلاین، کافی است لپ‌تاپ یا موبایل خود را روشن کنید.
امکان بهره گیری از ابزارهای کمک آموزشی
همان‌طور که قبلا هم اشاره کردیم، کلاس مجازی ابزارهای کمک‌آموزشی به‌مراتب بهتر و بیشتری را در اختیار شما قرار می‌دهد. این ابزارها شامل انواع ویژگی‌های پلتفرم برگزاری کلاس، به اشتراک‌گذاری فایل و صفحه‌نمایش و ابزارهایی مانند کتابخانه‌های آنلاین هستند که اینترنت در اختیار شما قرار می‌دهد. درنتیجه، کیفیت و سرعت یادگیری شما افزایش می‌یابد.
امکان شخصی سازی آموزش
یکی از مشکلات آموزش حضوری این است که تقریبا همه‌ی افراد حاضر در کلاس با هر توانایی یادگیری باید با سرعت یکسانی پیش بروند. این در حالی است که آموزش آنلاین این امکان را فراهم می‌کند که مدرس، فراگیران را در اتاق‌های جداگانه‌ی مجازی دسته‌بندی کرده و برای هر گروه، برنامه‌ی آموزشی متفاوتی داشته باشد. این مزیت به نفع همه فراگیران با هر سرعت یادگیری است.
کاهش استرس
کاهش استرس، یکی از اصلی‌ترین مزایای کلاس آنلاین است. ثابت شده است که فراگیران مشتاق اما درون‌گرا در این نوع کلاس، بیشتر از کلاس حضوری مشارکت فعال دارند. آن‌ها دیگر از قضاوت و نگاه هم‌کلاسی‌های خود هراسی نداشته و با جسارت بیشتری به بیان نظرات خود پرداخته یا سوالاتشان را می‌پرسند. کاهش استرس، سبب افزایش سرعت یادگیری نیز می‌شود.
ارزیابی بهتر و دقیق‌تر
پلتفرم‌های آموزش مجازی، این امکان را در اختیار مدرس شما قرار می‌دهند که عملکردتان در ارزیابی‌های مختلف را آنالیز کنند. به‌این‌ترتیب، شناسایی نقاط ضعف و قوتتان برای شما آسان‌تر خواهد بود. این کار در کلاس‌های حضوری به‌سختی و با دخالت زیاد مدرس انجام می‌شود که ممکن است دقت نتایج را پایین بیاورد. درحالی‌که آنالیز عملکرد فراگیران در آموزش مجازی کاملا به‌صورت نرم‌افزاری با کمک هوش مصنوعی انجام می‌شود.
مزایای آموزش حضوری
باوجود همه‌ی مزایایی که برای آموزش آنلاین ذکر کردیم، آموزش حضوری همچنان نقش پررنگی دارد و نمی‌توان از برخی مزایای ذاتی آن چشم‌پوشی کرد. در این بخش به‌منظور سهولت بیشتر تصمیم‌گیری در خصوص روش یادگیری، به مزایای این روش آموزش می‌پردازیم.
توانایی کار گروهی
یکی از مهم‌ترین مزایای آموزش حضوری، این است که امکان کار گروهی را به‌راحتی فراهم می‌کند. به‌ویژه اگر در کلاس خود به انجام فعالیت‌های فیزیکی گروهی نیاز دارید، آموزش حضوری شاید برای شما مناسب‌تر باشد. این ویژگی به تقویت بخش‌هایی از ذهن فراگیران خردسال نیز کمک می‌کند.
تماس و مشاهده موضوعات کلاس
اگر تماس اشیا، آزمایش‌ها یا مشاهده از نزدیک پدیده‌ها بخشی از کلاس شماست، قطعا باید آموزش حضوری را انتخاب کنید. در حقیقت می‌توان گفت که درگیری حواس به‌ویژه دو حس بینایی و لامسه در کلاس حضوری با سهولت بیشتر و بهتری اتفاق می‌افتد.
تقویت ارتباطات اجتماعی
یکی از اهداف مهم آموزش به‌ویژه در مورد کودکان و نوجوانان، تقویت ارتباطات اجتماعی است. درحالی‌که بزرگ‌ترها شاید در کلاس‌های آنلاین نیز بتوانند ارتباطاتی تشکیل دهند، برای افراد کم سن‌وسال‌تر، ارتباط فیزیکی و حضوری لازم است. دوست‌یابی و ارتباط احساسی نزدیک با مدرس به یادگیری، رشد ذهنی و اجتماعی و کاهش استرس و ترس فراگیر کمک می‌کند.
عدم حواس پرتی
یکی از مشکلات آموزش آنلاین، افزایش احتمال حواس‌پرتی در کلاس است. البته این مشکل دو ریشه دارد. اولین دلیل، اختلالات مربوط به تمرکز و دومی، عدم اشتیاق به کلاس است. این دو دلیل، در هر دو روش حضوری و آنلاین به یک اندازه مشکل‌ساز هستند. اما حواس‌پرتی‌های نه‌چندان جدی مانند سروصدا که از تفاوت مکانی فراگیران ناشی می‌شود معمولا در کلاس‌های حضوری نسبت به کلاس‌های آنلاین، کمتر است.
ترکیب آموزش حضوری و آنلاین
امروزه، بسیاری از موسسات آموزشی از ترکیب هر دو روش آموزش مجازی و حضوری استفاده می‌کنند. این راه‌کار سبب می‌شود که فراگیر و مدرس بتوانند از مزایای هر دو روش بهره‌مند شوند. برخی رئوس درسی می‌توانند به‌صورت حضوری و برخی دیگر، به‌صورت آنلاین تدریس شوند. همچنین استفاده از تجهیزات مربوط به آموزش مجازی مانند اینترنت، ویدئوکنفرانس و غیره در کلاس‌های حضوری نیز در بسیاری از مراکز آموزشی پیشرفته، امری مقبول و جاافتاده است.
سخن آخر؛ انتخاب بین آموزش مجازی و آنلاین
امروزه، آموزش در دنیا دیگر به شیوه‌های سنتی محدود نیست. اینترنت، این بخش از زندگی انسانی را نیز متحول ساخته و با پدیدآوردن آموزش مجازی، زوایای جدیدی از ظرفیت آموزشی مدرس و فراگیر را آشکار کرده است. با توجه به تفاوت‌ها و مزایایی که در این مقاله برای دو روش آموزش مجازی و حضوری ذکر کردیم، چه به‌عنوان مدرس و چه به‌عنوان فراگیر، می‌توانید یکی یا ترکیبی از آن‌ها را انتخاب کنید.
اگر در زمان و مکان برگزاری کلاس محدودیت دارید، آموزش آنلاین برای شما مناسب‌تر است. این روش، این امکان را فراهم می‌کند که در دوره‌ای شرکت کنید که در شهر یا حتی کشور شما برگزار نمی‌شود. محدودیت‌های مربوط به هزینه نیز شما را بیشتر به این روش آموزش سوق می‌دهد. آموزش آنلاین، همچنین امکان بهره‌گیری از ابزارهای نوین مانند اینترنت و فعالیت‌های دیجیتال را نیز در حین کلاس فراهم می‌کند.
از سوی دیگر، اگر کلاس شما با کمک حواسی مانند لامسه یا مشاهده از نزدیک برگزار می‌شود، یا به فعالیت‌های گروهی فیزیکی نیاز دارد، آموزش حضوری برای شما مناسب‌تر است. اگر تقویت ارتباطات اجتماعی نیز جزئی از اهداف آموزشی شماست، بهتر است این روش را حداقل در ترکیب با آموزش مجازی به کار ببندید. همان‌طور که گفتیم، ترکیب دو روش آموزش مجازی و حضوری، یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های آموزشی روز دنیا محسوب می‌شود.
