تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا بعضی از کلاس‌ها محیطی شاد و سرزنده دارند، در حالی که بعضی دیگر خسته‌کننده و کسل‌کننده به نظر می‌رسند؟ یکی از موضوعاتی که می‌تواند در ایجاد چنین تفاوت‌هایی نقش مهمی داشته باشد، روش تدریس معلم است! در سال‌های اخیر، روش‌های تدریس سنتی جای خود را به روش‌های نوین و تعاملی‌تری داده‌اند. یکی از این روش‌ها، «روش تدریس غیر مستقیم» است.
تدریس غیر مستقیم، روشی است که در آن معلم به جای آموزش مستقیم مباحث درسی، دانش‌آموزان را به سمت کشف و یادگیری فعالانه تشویق می‌کند. در این روش، رابطه بین معلم و دانش‌آموز به جای یک رابطه سنتی معلم-شاگرد، به یک رابطه تعاملی و مشاوره‌ای و در عین حال صمیمانه تبدیل می‌شود. معلم در روش تدریس غیر مستقیم یا مشاوره ای، نقش یک راهنما و همراه را دارد و دانش‌آموزان را تشویق می‌کند تا به صورت مستقل فکر کنند، سوال بپرسند و به دنبال راه‌حل باشند. در این مطلب از الوکام، به سراغ بررسی این الگوی تدریس به‌عنوان روشی کارآمد و پیشرفته در سیستم آموزش نوین می‌رویم.
همیشه نیاز نیست که در کلاس درس معلم متکلم وحده باشد و دانش‌آموزان شنوندگانی سربه‌زیر که دست‌به‌سینه نشسته‌اند! بیایید کلاس درس را یک باغچه با بذرهایی مستعد رشد ببینیم؛ در این باغچه، معلم نقش یک باغبان ماهر را ایفا می‌کند که به جای این که به گل‌ها بگوید چگونه رشد کنند، شرایطی را فراهم می‌آورد تا خودشان به بهترین شکل شکوفا شوند. این همان رویکردی است که در روش تدریس غیر مستقیم مشاوره‌ای دنبال می‌شود.
در این روش، معلم به جای این که به صورت مستقیم مطالب را به دانش‌آموزان آموزش دهد، آن‌ها را به سمت کشف و یادگیری فعالانه هدایت و راهنمایی می‌کند. او با طرح سوالات هوشمندانه، ایجاد بحث‌های گروهی و ارائه فرصت‌های یادگیری متنوع، دانش‌آموزان را تشویق می‌کند تا خودشان به دنبال پاسخ سوالات‌شان باشند.
مراحل الگوی تدریس غیر مستقیم
برای این که این مفهوم آموزش به هدف نهایی خود برسد، یعنی دانش‌آموزان به طور کامل مفاهیم را درک کنند و یاد بگیرند، نیازمند طی کردن مراحل مشخصی است. هر مرحله از روش تدریس غیر مستقیم، نقش کلیدی در ایجاد یک محیط یادگیری فعال، تعاملی و مؤثر دارد. این مراحل به معلم کمک می‌کنند تا به تدریج دانش‌آموزان را به سمت کشف و یادگیری فعالانه ببرد و از مسیر درست و اصولی پیروی کند. 5 مرحله روش تدریس غیر مستقیم مشاوره ای عبارتند از:
- تعریف مسئله و موقعیت
- گسترش و موشکافی مسئله
- بررسی جوانب
- برنامه‌ریزی
- ارزیابی و نتیجه‌گیری
تعریف مسئله
در روش تدریس غیر مستقیم، تعریف مسئله نخستین گام برای آغاز فرآیند یادگیری فعال و تعاملی است. در این مرحله، معلم با طرح یک پرسش و سوال چالشی، ایجاد یک موقعیت مسئله‌ساز یا ارائه یک سناریو، دانش‌آموزان را کنجکاو می‌کند. این مسئله باید به شکلی طرح شود که هم جذابیت داشته باشد و هم با اهداف آموزشی همخوانی داشته باشد. با تعریف دقیق مسئله، دانش‌آموزان انگیزه پیدا می‌کنند تا برای یافتن پاسخ‌ها مشارکت کنند و از مهارت‌های حل مسئله، تفکر انتقادی و همکاری خود استفاده و آن‌ها را تقویت کنند. در واقع، مسئله‌محور بودن این روش، یادگیری را از حالت پذیرش منفعلانه به سمت یک تجربه فعال و یادگیری عمیق می‌برد.
گسترش و موشکافی مسئله
این گام، دومین مرحله در روش تدریس غیر مستقیم مشاوره ای است. پس از آن که دانش‌آموزان بعد از سوال و پرسش مشغول فکر کردن شدند، نوبت به آن می‌رسد که مسئله به طور کامل بررسی و تحلیل شود. در مرحله موشکافی مسئله، معلم با پرسیدن سوالات دقیق، دانش‌آموزان را به پردازش عمیق‌تر در دل مسئله تشویق می‌کند. آن‌ها به کمک یکدیگر، ابعاد مختلف مسئله را بررسی کرده، اطلاعات مرتبط را جمع‌آوری می‌کنند و فرضیه‌های مختلف را می‌سازند؛ به این ترتیب، دانش‌آموزان از حالت تماشاچی خارج شده و به طور فعال در فرایند یادگیری مشارکت می‌کنند.
روش تدریس بارش مغزی به‌عنوان یک نمونه روش تدریس غیر مستقیم، در مرحله‌ی گسترش و موشکافی مسئله مانند ابزاری قدرتمند برای تولید ایده‌های خلاقانه، متنوع و عمیق‌تر شدن در فهم مسئله، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مرحله، مسئله‌ای که در ابتدا مطرح شده بود، مانند یک پیاز لایه به لایه باز می‌شود و دانش‌آموزان با کندن هر لایه، به درک بهتری از آن می‌رسند!
بررسی جوانب
حالا در این مرحله از روش تدریس غیر مستقیم، می‌خواهیم به عمق پیاز برویم و لایه‌های درونی‌تر آن را هم بررسی کنیم! مثل یک آشپز ماهر، هر لایه از این پیاز را با دقت زیر ذره‌بین می‌گذاریم، از زوایای مختلف به آن نگاه می‌کنیم و سعی می‌کنیم همه جوانب آن را در نظر بگیریم؛ شاید بعضی از لایه‌ها سخت‌تر کنده شوند، اما با صبر و حوصله و کمک همکلاسی‌ها، بالاخره به هسته‌ی اصلی مسئله می‌رسیم. در این مرحله، ما نه تنها به پاسخ‌های قطعی می‌رسیم، بلکه یاد می‌گیریم که چگونه به صورت منطقی فکر کنیم، اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنیم و به نتیجه‌گیری‌های درست برسیم.
برنامه‌ریزی
برخلاف روش‌های سنتی که معلم‌ها محور هستند و برنامه‌ریزی دقیق و از پیش تعیین‌شده‌ای دارند، در این روش، دانش‌آموزان به طور فعال در فرآیند یادگیری مشارکت می‌کنند و خود نیز در برنامه‌ریزی نقش دارند. برنامه‌ریزی در این روش تدریس، بیشتر به‌عنوان یک نقشه راه کلی عمل می‌کند و به جای این که تمام جزئیات را مشخص کند، فضا را برای خلاقیت و ابتکار دانش‌آموزان باز می‌گذارد. برنامه‌ریزی در روش تدریس غیر مستقیم، نه یک دستورالعمل خشک و ثابت، بلکه یک چارچوب منعطف است که به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا با توجه به علایق و نیازهای خود، مسیر یادگیری را انتخاب کنند.
ارزیابی و نتیجه‌گیری
در این مرحله، دانش‌آموزان به همراه معلم، دستاوردهای خود را بررسی و ارزیابی می‌کنند. آن‌ها با هم به این سوال پاسخ می‌دهند که آیا به اهداف اولیه‌ی خود رسیده‌اند؟ چه چیزهایی یاد گرفته‌اند؟ نکات مثبت و منفی در این فرایند چه بوده است؟ با این کار، دانش‌آموزان علاوه بر این که یاد می‌گیرند چگونه خودشان را ارزیابی کنند، به درکی عمیق‌تر از موضوع می‌رسند و برای یادگیری‌های بعدی آمادگی بیشتری پیدا می‌کنند. این مرحله می‌تواند هم جشن موفقیت و هم فرصتی برای رشد و بهبود باشد.
مزایا و معایب روش تدریس غیر مستقیم
روش تدریس غیر مستقیم، روشی نوین و جذاب است که بر پایه روابط انسانی و احساسی بین معلم و دانش‌آموزان شکل می‌گیرد. در این روش، معلم بستری را فراهم می‌کند تا دانش‌آموزان به صورت فعالانه و با انگیزه مشغول به اکتشاف و یادگیری شوند، اما مانند هر روش و الگوی تدریس دیگری، این روش نیز مزایا و معایب خودش را دارد.
مزایای روش تدریس مشاوره‌ای
- افزایش انگیزه و مشارکت دانش‌آموزان
- تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله
- توسعه مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی
- یادگیری عمیق و ماندگار
معایب روش تدریس مشاوره‌ای
- نیاز به زمان و برنامه‌ریزی بیشتر
- احتمال انحراف از اهداف آموزشی
- نیاز به تجهیزات و منابع آموزشی بیشتر
- مناسب نبودن برای همه موضوعات و دانش‌آموزان
روش تدریس غیر مستقیم یک روش بسیار موثر برای ارتقاء کیفیت یادگیری است. با این حال، برای به‌کارگیری این روش، معلم باید به خوبی با مزایا و معایب آن آشنا باشد و با توجه به شرایط کلاس و دانش‌آموزان، از آن استفاده کند.
در پایان
در این مطلب از الوکام به‌عنوان مرجعی معتبر برای برگزاری کلاس آنلاین، به سراغ یکی از روش‌های نوین تدریس، یعنی روش تدریس غیر مستقیم رفتیم. این روش الگویی جذاب برای علاقه‌مند کردن کودکان و حتی بزرگسالان به موضوعات مختلف درسی است. در روش تدریس مشاوره ای دانش‌آموزان خود جزئی جدایی‌ناپذیر از تدریس هستند و تدریس به حضور آن‌ها وابسته است. این رویکرد، باعث افزایش انگیزه و علاقه دانش‌آموزان به یادگیری می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند تا طعم لذت و اعتمادبه‌نفس را در مسیر یادگیری بچشند.
