تاکنون روش‌های بسیاری برای افزایش اثربخشی فرایندهای آموزشی به‌خصوص آموزش کودکان مطرح شده است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد؛ بنابراین، لازمه‌ی یافتن بهترین و کارآمدترین شیوه آموزشی، آگاهی کامل از الگوهای تدریس موفق است. در این مقاله‌ی الوکام سعی داریم به معرفی و بررسی یکی از پرطرفدارترین شیوه‌های تدریس بپردازیم که به الگوی تدریس همیاری معروف است و تاکنون نظر بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرده است.
الگوی تدریس همیاری یکی از مؤثرترین شیوه‌های آموزشی است که از سال‌ها پیش در مدارس مختلف اجرا شده است، اما امروزه کارشناسان فعال در حوزه آموزش، پس از تحقیقات مختلف به تأثیر زیاد این شیوه بر افزایش میزان یادگیری و تقویت مهارت‌های اجتماعی و مهارت های ارتباطی دانش‌آموزان پی برده‌اند؛ بهگونهای که در سیستم‌های آموزشی مختلف سعی شده با به‌کارگیری الگوی تدریس همیاری، به پرورش انسان‌هایی خلاق و هوشمند کمک کنند.
اگر بخواهیم با یک مثال برای روش تدریس همیاری، به توصیف این شیوه بپردازیم، باید به همان بحث‌هایی که طی فرایندهای مختلف آموزشی صورت می‌گیرند اشاره کنیم. در واقع با هر یک از این بحث‌های آموزشی مفید، نظرات مختلفی میان دانش‌آموزان تبادل می‌شود که هر یک از آن‌ها می‌تواند نمایانگر خط فکری آن‌ها باشد؛ بنابراین، فرصتی طلایی برای درک بهتر مسائل فراهم می‌شود که دانش‌آموزان علاوه بر زاویه دید خود، از دیدگاه دیگر افراد نیز در راستای حل مسئله کمک می‌گیرند.
مراحل تدریس به شیوه همیاری
بنیادی‌ترین هدف این شیوه آموزشی، یادگیری از طریق تعاملات اجتماعی و تلاش برای تحقق اهداف مشترک است؛ به همین دلیل، مهم‌ترین دستاوردهای این الگوی تدریس را می‌توان تقویت مهارت تبادل نظر، افزایش مشارکت و همفکری دانش‌آموزان دانست. برای درک بهتر روش تدریس همیاری، در این قسمت به بررسی مراحل آن پرداخته‌ایم.
1. گروه‌بندی دانش‌آموزان
برای شروع الگوی تدریس همیاری باید دانش‌آموزان را در گروه‌های مختلف قرار دهید. معمولا برای کنترل بهتر کلاس و نظارت بیشتر بر فعالیت گروه، توصیه می‌شود تعداد هر گروه را محدود به 3 الی 5 نفر کنید؛ همچنین باید توجه داشته باشید چینش اعضای هر گروه را به گونه‌ای طراحی کنید که توانمندی هر یک از دانش‌آموزان، کارآمد جلوه کند و با پوشش کم‌توانی دیگر اعضا در بخش‌های مختلف علمی، خود را عضوی هدفمند در گروه ببیند.
2. شرح وظایف
برای این که هر گروه بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد، لازم است نسبت به وظایف خود آگاه باشد؛ به همین جهت در مرحله دوم باید وظایف هر یک از گروه‌ها را به‌طور شفاف مطرح کنید. به‌طور کلی منظور از تعیین وظایف در این شیوه آموزشی، تحقیقات مختلف، پروژه، حل مسائل و یا حتی بحث درباره موضوعات متنوع آموزشی است.
3. پرسش فردی و گروهی
در این مرحله با پرسیدن سؤالات گوناگون به صورت فردی و گروهی، به یادگیری دانش‌آموز در هر دو حالت کمک ویژه‌ای می‌کنید. در واقع الگوی تدریس همیاری شرایطی است که دانش‌آموزان می‌توانند طی مراحل آن، علاوه بر کمک به افزایش یادگیری گروه، بر ارتقاء مهارت‌های خود نیز متمرکز شوند.
روش تدریس پرسش و پاسخ از جهت مشارکت دانش‌آموزان و فرآیند پرسش و پاسخ، شبیه الگوی تدریس همیاری است.
4. مشارکت
در این بخش از آموزش و یادگیری، اعضای گروه باید از زمانی که در اختیارشان قرار گرفته است نهایت استفاده را ببرند و با تبادل نظر به بهترین راهکارها برای حل مسائل دست یابند.
5. ارائه نتایج نهایی
در این مرحله تمامی گروه‌ها موظفند نتیجه مشارکت اعضا که طی این مراحل حاصل شده را با دیگر گروه‌ها به اشتراک بگذارند.
6. ارزیابی و بازخورد معلم
در مرحله پایانی، معلم با ارزیابی فعالیت اعضای گروه، به آن‌ها بازخوردی ارائه می‌کند تا دانش‌آموزان بدانند تا چه حد در راستای تحقق اهداف یادگیری، موفق عمل کرده‌اند.
به‌طور کلی الگوی تدریس همیاری فرصت مناسبی است تا دانش‌آموزان از طریق مشارکت با یکدیگر بتوانند به تقویت مهارت‌های یکدیگر کمک کرده و مفهوم آموزش را به شکلی عمیق‌تر در قالب همکاری با دیگر اعضای کلاس درک کنند.
مزایای الگوی تدریس همیاری
همان‌طور که متوجه شدید اجرای این شیوه در سیستم‌های آموزشی به‌خصوص مقطع دبستان مزایای بسیاری را به دنبال دارد؛ چرا که کودکان بیشترین انعطاف‌پذیری را دارند و با به‌کارگیری این روش و تقویت مهارت‌های مذکور، می‌توان به بهبود یادگیری آن‌ها در مقاطع بالاتر نیز کمک کرد. به منظور آشنایی بیشتر با روش تدریس همیاری در ابتدایی و دلایل ضرورت اجرای آن، در ادامه به برخی از مهم‌ترین مزایای این شیوه تدریس اشاره کرده‌ایم.
توسعه مهارت‌های اجتماعی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پیاده‌سازی شیوه‌های یادگیری گروهی، تقویت مهارت های ارتباطی در کلاس درس و بهبود تعاملات آن‌ها به هنگام مواجهه با چالش است؛ به گونه‌ای که طی این فرایند یاد می‌گیرند چگونه به نظر تمامی اعضای گروه گوش دهند و با همفکری، بهترین راه‌حل را ارائه کنند.
افزایش انگیزه
یادگیری از این طریق می‌تواند منجر به افزایش انگیزه دانش‌آموزان برای رسیدن به اهداف علمی شود؛ چرا که شاهد تأثیر مستقیم خود بر موفقیت گروه هستند و در هر مرحله، برای آن تلاش می‌کنند.
افزایش روحیه انتقادپذیری
طی مراحل الگوی تدریس همیاری، نظرات و ایده‌های دانش‌آموزان مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد؛ بنابراین، دانش‌آموزان پس از تبادل نظر به‌خوبی یاد می‌گیرند چگونه ایده‌های خود را در جهت تحقق اهداف مشترک تغییر دهند یا با ارائه استدلال‌های منطقی، دیگر افراد را متقاعد به پذیرش آن ایده کنند.
آشنایی با دیدگاه‌های مختلف
از دیگر مزایای الگوی تدریس همیاری، آشنایی دانش‌آموزان با دیدگاه‌های مختلفی است که در پروسه بحث و گفت‌وگو نمایان می‌شوند. در واقع این موضوع می‌تواند به دانش‌آموزان این مهارت را یاد دهد که هنگام مواجهه با مسائل تنها از یک زوایه نگاه نکرده و با بررسی جهات مختلف، بهترین راهکار را ارائه دهند.
افزایش مسئولیت‌پذیری
اینگونه همیاری در گروه سبب می‌شود هر یک از اعضا خود را عضوی معنادار ببیند و به نوعی موفقیت گروه را وابسته به انجام وظیفه هر یک از اعضا بداند.
تقویت مهارت‌های مدیریتی و حل مسئله
از آن‌جایی که هر یک از پروژه‌ها برای حل چالشی خاص تعریف می‌شوند، دانش‌آموزان از این طریق می‌توانند مهارت‌های مدیریت چالش و حل مسائل را در خود پرورش دهند.
معایب روش تدریس همیاری
الگوی تدریس اعضای تیم (همیاری) نیز همانند دیگر روش‌های آموزشی، علی‌رغم مزایای بسیار، معایبی نیز دارد که پیش از اجرای آن باید نسبت به این موارد آگاهی داشته باشید تا بتوانید در هدایت و راهنمایی دانش‌آموزان در این مسیر، موفق عمل کنید؛ به همین جهت در این بخش به تعدادی از مهم‌ترین معایب تدریس همیاری اشاره کرده‌ایم.
انحراف بحث و بر هم خوردن تمرکز
در برخی مواقع ممکن است بحث دانش‌آموزان از هدف اصلی که مدنظرتان است منحرف شده و تمرکزشان معطوف به موضوعی اشتباه شود. این موضوع زمانی بسیار پررنگ جلوه می‌کند که قصد برگزاری کلاس آنلاین را داشته باشید که به خودی خود کنترل و مدیریت کلاس را دشوار می‌کند.
عدم تعادل دانش‌آموزان جهت مشارکت
هر یک از دانش‌آموزان بسته به شخصیتی که دارند میزان مشارکت متفاوتی در کلاس خواهند داشت؛ شاید یکی اصلا مشارکت نداشته باشد و دیگری زیاد مشارکت کند؛ بنابراین، برای رفع این عدم تعادل در گروه و کلاس باید سیاست‌های خاصی اجرا کنید که هیچ‌یک از افراد برای پیشبرد امور کلاس معذب نشوند.
زمان محدود
بسیاری از مباحث، نیاز به زمان زیادی دارند؛ اما بازه زمانی محدود کلاس این فرصت را به شما نمی‌دهد و ملزم به راهنمایی بچه‌ها در همان بازه زمانی مقرر هستید.
بروز تنش در گروه
از دیگر معایب الگوی تدریس همیاری، بالا بودن احتمال بروز تنش‌های اجتماعی در گروه است؛ چرا که طی مراحل مختلف و نقد نظرات دانش‌آموزان، ممکن است تعارضاتی رخ دهد و نظم کلاس از بین برود.
تفاوت در میزان توانمندی‌های دانش‌آموزان
هر یک از دانش‌آموزان متناسب با مهارت‌هایی که دارند، در مواجهه با چالش‌های مختلف، عکس‌العملی متفاوت نیز خواهند داشت؛ به همین دلیل ممکن است برخی از آن‌ها که از سطح مهارت پایین‌تری در برخی مسائل برخوردارند، دچار استرس و سردرگمی شوند.
جمع‌بندی
همان‌طور که متوجه شدید امروزه الگوی تدریس همیاری به‌عنوان یکی از مؤثرترین شیوه‌های آموزشی شناخته شده است که تاکنون توانسته نظر بسیاری از مدرسین و کارشناسان فعال در این حوزه را به خود جلب کند؛ بنابراین، توصیه می‌شود با درک این شیوه آموزشی و اجرای آن در مدارس، به پرورش انسان‌های توانمند و خلاق کمک کنید.
به همین منظور در این مقاله سعی کردیم با معرفی و بررسی مزایا و معایب روش تدریس همیاری به شما شناختی جامع از این شیوه دهیم تا بدانید این الگوی تدریس چیست و چه تأثیری بر میزان یادگیری دانش‌آموزان دارد. حال می‌توانید بسته به شرایط کلاس، در راستای تحقق اهداف آموزشی مختلف از این شیوه کمک بگیرید.
