تاکنون شیوههای متعددی برای تدریس به دانش‌آموزان مطرح و ارائه شده که هر کدام به‌نحوی بر میزان یادگیری آن‌ها موثر است. روش تدریس بارش مغزی یکی از مهم‌ترین الگوهای یادگیری است که مورد تائید بسیاری از محققین و متخصصین فعال در حوزه آموزش است؛ به همین جهت در این مقاله‌ی الوکام، پلتفرم برگزاری کلاس و جلسه آنلاین، سعی داریم ضمن معرفی این شیوه تدریس، مزایا و معایب آن را نیز بررسی کنیم تا به میزان اهمیت آن در سیستم آموزشی پی ببرید.
روش تدریس بارش مغزی یکی از خلاقانه‌ترین روش‌های آموزشی است که به شیوه حل خلاق مسائل نیز معروف است. در واقع طی مراحل تدریس بارش مغزی، دانش‌آموزان نهایت خلاقیت را به کار برده و پاسخ‌های متفاوتی را جهت حل مسائل موردنظر مطرح میکنند. یکی از مهم‌ترین ویژگیهای الگوی تدریس بارش مغزی، تاکید آن بر مشارکت دانش‌آموزان با یکدیگر است؛ به گونه‌ای که در طول پیاده‌سازی این شیوه تدریس، تمامی دانش‌آموزان با انتقاد از یکدیگر و همچنین اظهار نظرهای خود، سعی دارند به پاسخ درست مسائل دست یابند.
با این توضیحات، شیوه تدریس بارش مغزی را می‌توان یکی از موثرترین الگوهای آموزشی دانست؛ چرا که علاوه بر تقویت مشارکت دانش‌آموزان و ارتقای مهارت های ارتباطی، بهواسطه بحث و گفت‌وگوهایی که صورت می‌گیرد، منجر به یادگیری عمیق و ماندگاری مطالب در ذهن دانش‌آموزان می‌شود؛ به همین جهت این الگوی تدریس امروزه به یکی از محبوبترین شیوههای آموزشی تبدیل شده است و اغلب دانش‌آموزان به سبب حضور فعالانهای که در کلاس دارند، از این شیوه استقبال میکنند.
مراحل الگوی تدریس بارش مغزی
تدریس به روش بارش مغزی مراحلی دارد که طی آن دانش‌آموزان می‌توانند سرنخهای مختلف را دنبال کرده و به پاسخ‌های خلاقانه‌ای برسند. جهت آشنایی بیشتر با این شیوه آموزشی مهم، در ادامه به بررسی هر یک از مراحل آن پرداخته‌ایم.
1- بیان مسئله و طرح یک موضوع جالب
در ابتدای مسیر معلم یا مربی باید یک موضوع جالب و ایده برانگیز را به‌عنوان مسئله مطرح کند. این مسئله یا موضوع باید به‌صورت مختصر اما کاملا دقیق مطرح شود تا تمامی جوانب آن برای دانش‌آموزان قابل درک باشد؛ بنابراین، از هرگونه جهتدهی و توضیحات اضافی باید خودداری شود تا هر فرد بسته به شخصیت و خط فکری‌ای که دارد، مسیر رسیدن به پاسخها را دنبال کند. در واقع این نحوه بیان مسئله کمک میکند در پایان ماجرا، ایدههای بیشتری بدون محدودیت مطرح شوند.
به طور مثال برای روش تدریس بارش مغزی بهتر است این‌گونه سؤالات خود را مطرح کنید:
- موضوع A چه ویژگیهایی دارد که سبب تمایز آن نسبت به دیگر موضوعات شده است؟
- از چه مسیرهایی می‌توانیم موضوع A را حل کنیم؟
2- تشکیل گروه‌های مناسب
برای بهبود کیفیت الگوی تدریس بارش مغزی، بهتر است تعداد افراد گروه زیاد باشد تا ایدههای بیشتری مطرح شود. البته تعداد اعضای گروه باید بهگونهای برنامه‌ریزی شود که قابل مدیریت هم باشد؛ به همین دلیل توصیه می‌شود دانش‌آموزان را به گروههایی با تعداد 8 الی 10 نفر گروه‌بندی کنید تا علاوه بر مشارکت بهتر با یکدیگر، مدیریت آن‌ها نیز دشوار نباشد.
تعداد زیاد اعضای گروه ممکن است منجر به حضور برخی از دانش‌آموزانی شود که چندان تمایلی به حضور در کارهای گروهی ندارند. همچنین عده‌ای از دانش‌آموزان نیز برای بیان ایدههای خود تردید دارند و از مطرح کردن جوابهای اشتباه میترسند. در کل گروه‌بندی باید به گونه‌ای انجام شود که ترکیبی از دانش‌آموزان مختلف با سطح توانایی گوناگون باشد تا بتوانند بسته به توانمندیهایی که دارند، جوانب مختلف مسئله را پوشش دهند.
3- تعیین نقش دانش‌آموزان
برای مدیریت بهتر گروهها بهتر است یک دانش‌آموز را به‌عنوان سرگروه مشخص کنید تا بتواند ضمن مدیریت اعضای گروه خود، ایدههای دانش‌آموزان را یادداشت کند و سبب مشارکت اعضا در بحثهای کلاسی شود. از سویی دیگر وظیفه دارد گروه را بر اساس یک زمان‌بندی درست به سمت پاسخ درست هدایت کند و از هرگونه اظهار نظرهای منفی و تنشزا در گروه جلوگیری کند. در واقع تمامی گروهها موظف هستند نسبت به دیگر گروهها و اعضای خود نهایت احترام را داشته باشند و طی همکاریای که با یکدیگر دارند، به بهترین پاسخها برای حل مسئله مورد نظر دسترسی یابند.
4_ شرح قوانین
برای مدیریت هر چه بهتر توصیه می‌شود پس از گروه‌بندی، قوانین لازم را شرح دهید تا همه دانش‌آموزان بدانند این شیوه آموزشی جدی بوده و تمامی افراد باید از قوانین خاصی پیروی کنند. بهطور کلی می‌توان گفت مهم‌ترین قوانین روش تدریس بارش مغزی عبارتند از:
- تمامی ایده‌ها قابل تحسین هستند و نباید از بیان ایده ترسید.
- تمامی دانش‌آموزان باید نظر و ایده خود را مطرح کنند و به نوبت یکدیگر احترام بگذارند.
- در مرحله بارش فکری و ایدهپردازی نباید هیچ یک از ایده‌ها را نقد کرد.
- تمامی دانش‌آموزان باید در ایجاد فضایی آرام مشارکت داشته باشند و برای بیان نظر خود فریاد نزنند.
- برای بررسی ایده باید زمان مناسبی را صرف کرد و از اتلاف وقت جلوگیری کرد.
5- بارش فکری
در این مرحله باید شرایط لازم برای ایدهپردازی و تفکر عمیق دانش‌آموزان فراهم شود؛ به گونه‌ای که پیشنهاد می‌شود تمامی دانش‌آموزان را به سکوت دعوت کنید تا بتوانند بر روی ایدههای خود و دیگر اعضا تمرکز کافی داشته باشند و آن‌ها را متناسب با مسئله مطرح‌شده بهروز کنند.
6- طبقهبندی ایده‌ها
در گام بعد تمامی ایده‌ها باید بر اساس مسئله بیان‌شده اولویتبندی شوند تا درباره هر یک از آن‌ها بحث و گفت‌وگو شود. در این مرحله برای بهبود کیفیت فرایند درسی، ایدههای مشابه نیز حذف می‌شوند.
7- ارزیابی ایده‌ها
در مرحله نهایی روش تدریس بارش مغزی تمامی پیشنهادات ارزیابی می‌شوند تا ایدههای منتهی به هدف مسئله مشخص شوند؛ به طوری که در نهایت ۳ الی ۵ ایده به‌عنوان پاسخ نهایی مسئله مطرح می‌شوند.
مزایای الگوی تدریس بارش مغزی
روش تدریس بارش مغزی مزایای متعددی دارد که تاکنون نظر بسیاری از متخصصین و فعالان حوزه آموزش و پرورش را به خود جلب کرده؛ به گونه‌ای که امروزه روش تدریس بارش مغزی در ابتدایی به یکی از مؤثرترین و محبوبترین شیوههای آموزشی تبدیل شده است. از مهم‌ترین مزایای روش بارش مغزی در تدریس، می‌توان به یادگیری عمیق و ارتقای مفهوم آموزش اشاره کرد. برای درک بهتر این موضوع در ادامه به بیان دیگر مزایای روش تدریس بارش مغزی پرداخته‌ایم.
تقویت مهارتهای گروهی
طی مراحل روش تدریس بارش مغزی دانش‌آموزان کار گروهی و مشارکت با یکدیگر را بهخوبی یاد میگیرند و به جای پیروی کردن از خط فکری معلم و مربی، به خلق پاسخ‌های مناسبی میپردازند که ضمن بحث و گفت‌وگو با یکدیگر حاصل می‌شوند.
بهبود مهارتها و کسب توانمندیهای جدید
از آن‌جایی که هر گروه، از دانش‌آموزان مختلفی تشکیل می‌شود، در هر بحث دیدگاههای متعددی مطرح می‌شود که حین این تبادل نظر و دیدگاهها، توانایی اعضای گروه نیز مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد که این امر به ارتقای مهارتهای هر فرد کمک بسیاری میکند. از سویی دیگر هر فرد می‌تواند باتوجه به توانمندیهای دیگر اعضای گروه، مهارتهای جدیدی نیز کسب کند.
رشد خلاقیت
در دیگر روش‌های سنتی آموزش، دانش‌آموزان موظفند تنها به یک پاسخ واحد برای حل مسئله برسند، اما در روش تدریس بارش مغزی می‌توان چندین پیشنهاد برای حل یک مسئله ارائه کرد که در واقع هر کدام حاصل توافق چندین دانش‌آموز با شخصیتهای متفاوت است؛ به همین جهت در طی این مراحل خلاقیت دانش‌آموزان رشد کرده و در نهایت چندین پاسخ خلاقانه برای رفع مسئله بیان می‌شود.
توانایی حل مسئله
روش تدریس بارش مغزی یک شیوه یادگیری مبتنی بر حل مسئله است که تمامی دانش‌آموزان درگیر یافتن پاسخ مسئله می‌شوند. بسیاری از محققین بر این باورند توانایی حل مسئله یکی از مهم‌ترین مهارتهایی است که هر فرد برای گذر از چالشهای زندگی باید آن را فرا گیرد؛ بنابراین، می‌توان گفت روش تدریس بارش مغزی یکی از مؤثرترین شیوههای آموزشی برای ارتقای این مهارت است.
معایب روش تدریس بارش مغزی
روش تدریس بارش مغزی همانند دیگر الگوهای تدریس، علی‌رغم مزایای متعددی که دارد، معایبی نیز دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- گاهی در این شیوه دانش‌آموزان رقابت را جایگزین همکاری میکنند و مدیریت را تا حدی دشوار میکنند.
- ممکن است برخی دانش‌آموزان اجازه اظهار نظر به دیگر افراد ندهند و فرایند آموزشی را با محدودیت مواجه کنند.
- در برخی مواقع دانش‌آموزان در بخشی از مسیر به مانع برخورد کرده و بهعبارتی گیر میکنند که در این‌گونه موقعیتها نیاز به راهنمایی بیشتر از سوی معلم است.
- به هنگام اولویتبندی ایده‌ها ممکن است میان برخی از دانش‌آموزان درگیری ایجاد شود و احساس کنند به ایدههایی که مطرح کردهاند بهایی داده نشده است.
جمعبندی
تاکنون برای یادگیری عمیق دانش‌آموزان الگوهای مختلفی مطرح شده است که هر کدام از ویژگیهای خاصی برخوردار هستند. روش تدریس بارش مغزی یکی از مؤثرترین انواع الگوی تدریس است که منجر به تفکر عمیق دانش‌آموزان می‌شود. این الگوی تدریس بر مشارکت دانش‌آموزان و خلق ایده تأکید دارد.
به همین منظور به یکی از شیوههای مهم آموزشی، به‌ویژه در مقطع ابتدایی تبدیل شده است. جهت درک بهتر این موضوع، در این مقاله سعی کردیم به بررسی کامل این شیوه آموزشی و مزایایی که دارد بپردازیم تا با اطلاع کامل از این موارد بتوانید بهترین خروجی را در فرایندهای آموزشی دریافت کنید.
