اگر مدت‌هاست که با خستگی، استرس مزمن و بی‌انگیزگی دست و پنجه نرم می‌کنید و بدون علاقه و انگیزه مشغول کار کردن هستید، احتمالا فرسودگی شغلی به سراغ شما آماده است. طبق تحقیقات متخصصین و روانشناسان در حال حاضر در سراسر دنیا جمعیت قابل‌توجهی از شاغلین به این نوع فرسودگی دچار هستند. اولین اقدام موثر بعد از این که حدس زدید به این مسئله دچار شده‌اید، مراجعه به متخصصین است، اما نکته این‌جاست که بسیاری از ما وقتی دچار مشکلات روحی می‌شویم، مشکلاتی که می‌توانند ابعاد مختلف سلامتی ما را تحت‌الشعاع قرار دهند، متوجه نمی‌شویم و چندان آن را جدی نمی‌گیریم. در این مقاله از وبلاگ الوکام، پلتفرم برگزاری کلاس آنلاین، به موضوع فرسودگی شغلی می‌پردازیم تا تلنگری باشد برای یادآوری و توجه بیشتر به شرایطی که امکان دارد هر شخصی در حال سپری کردن آن باشد.
یادتان نرود که آگاهی و شناخت نسبت به آن‌چه در روح و روان می‌گذرد، کیفیت زندگی و بهره‌وری ما را بیشتر می‌کند.
در اولین گام باید تعریف فرسودگی شغلی را بدانیم. فرسودگی شغلی حالتی از فرسودگی جسمی، عاطفی و ذهنی است که در اثر استرس طولانی مدت، کار بیش از حد یا نامناسب ایجاد می‌شود. فرسودگی در کار، شکلی از استرس مزمن و شدید است که می‌تواند به شکل‌های مختلف و آزاردهنده از جمله احساس خستگی، بدبینی و احساس شکست مداوم ظاهر شود. فرسودگی اغلب در محیط‌های کاری پرفشار یا موقعیت‌هایی رخ می‌دهد که افراد احساس می‌کنند زیر بار مسئولیت‌های خود غرق شده‌اند و احساسات ناخوشایندی را تجربه می‌کنند. البته فرسودگی شغلی (Burnout) می‌تواند به این علت هم رخ دهد که افراد با توجه به روحیات خود و این که شغل های مناسب برای افراد درونگرا و برونگرا چیست مشغول به کار نمی‌شوند و شغل اشتباهی را برای خود انتخاب می‌کنند. در ضمن بهتر است به کشف استعداد شغلی بپردازید و بر این اساس تصمیم بگیرید.
عوامل فرسودگی شغلی چیست؟
در این بخش از مقاله فرسودگی در کار چیست و چگونه بر آن غلبه کنیم می‌خواهیم نگاه دقیق‌تری به عوامل فرسودگی شغلی داشته باشیم. شناخت از عوامل و ریشه‌یابی آن‌ها ذهنی هوشیار و آماده برای ما فراهم می‌کند تا در صورت بروز این عوامل آمادگی کامل برای مقابله و گذر از آن‌ها را داشته باشیم. تعدادی از این عوامل متعدد عبارتند از:
- فعالیت بدنی بیش از حد
- فشار کاری بالا
- کمبود خواب
- تغذیه نامناسب
- استرس
- بی‌تحرکی
- بیماری‌های زمینه‌ای
فعالیت بدنی بیش از حد
انجام فعالیت بدنی بیش از حد، باعث خستگی و فرسایش عضلات می‌شود که در دراز مدت منجر به کاهش کارایی و عملکرد بدنی می‌شود. این فعالیت‌ها استخوان‌ها و مفاصل را در معرض خطرات شدید و جبران‌ناپذیر قرار می‌دهند. همچنین این فعالیت‌ها با تحمل مداوم درد و کوفتگی بدن همراه هستند که از عوامل دامن زدن به فرسودگی شغلی محسوب می‌شوند.
فشار کاری بالا
فشار کاری می‌تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر فرسودگی شغلی تاثیر بگذارد. تاثیرات مستقیم مثل حجم کاری بالا و غیرقابل کنترل، مشکلات زمان‌بندی و خستگی ناشی از عدم استراحت هستند. تاثیرات غیرمستقیم فشار کاری مثل عدم تعادل کار و زندگی شخصی، بروز مشکلاتی مثل بی‌خوابی و ایجاد اختلال در سلامتی است.
کمبود خواب
کمبود خواب می‌تواند منجر به کاهش تمرکز و توجه در محیط کار شود. این مسئله می‌تواند باعث بروز خطا و اشکال در فرآیندهای کاری شود که در صورت ادامه‌دار بودن، مشکلات متعددی ایجاد می‌کند. بروز مشکل و خطاهای پی‌درپی با دلسردی و فرسودگی در شغل همراه خواهد بود.
تغذیه نامناسب
داشتن تغذیه درست و سالم، از رازهای طلایی برای سلامت بدن و روان است. برعکس، تغذیه نامناسب با ایجاد عواملی مثل نرسیدن مواد مغذی ضروری و ویتامین‌ها به بدن و بروز چاقی یا لاغری، اختلالات مختلفی در زندگی شخص ایجاد می‌کند که حتی مشکلات شغلی هم می‌تواند یکی از آن‌ها باشد.
استرس
استرس یکی از مهم‌ترین عوامل فرسودگی شغلی است. در واقع استرس می‌تواند تاثیرات نامطلوبی بر سیستم عصبی، قلبی-عروقی و دیگر سیستم‌های بدن داشته باشد. این تغییرات فیزیولوژیکی ممکن است منجر به کاهش انرژی، کاهش تمرکز و افزایش خستگی و بی‌ثباتی در افراد شود که نتیجه‌اش می‌تواند فرسودگی در محیط کار باشد. در ضمن تاثیرات روانی استرس منجر به افزایش اضطراب، افسردگی، احساس ناتوانی و بی‌اعتمادی می‌شود. این احساسات همگی از نشانه های فرسودگی شغلی هستند.
بی‌تحرکی
بی‌تحرکی می‌تواند باعث کاهش سطح انرژی و بی‌‌علاقگی در انجام وظایف کاری شود. همچنین بی‌تحرکی منجر به افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی نظیر چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و بسیاری از بیماری‌های دیگر می‌شود. این بیماری‌ها می‌توانند عوارض جانبی جدی بر سلامتی داشته باشند و عملکرد شغلی افراد را تحت‌الشعاع قرار دهند.
بیماری‌های زمینه‌ای
بیماری‌ها، مخصوصا بیماری‌های طولانی مدت و زمینه‌ای چالش‌ها و شرایط سختی را برای افراد به وجود می‌آورند. این مسائل می‌توانند ابعاد مختلف زندگی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار دهند. مشکلات جسمی، مصرف داروها، عدم تمرکز و اضطراب ناشی از بیماری‌ها، چالش‌های گوناگونی را برای فرد بیمار به وجود می‌آورند، که فرسودگی شغلی نیز در میان آن‌هاست.
علائم فرسودگی شغلی
این که بدانیم فرسودگی شغلی چیست و چگونه بر آن غلبه کنیم ملزم به آگاهی از علائم آن است. فرسودگی در کار می‌تواند عواقب منفی زیادی برای سلامتی جسمی و روانی، روابط شخصی و عملکرد شغلی فرد داشته باشد. با شناسایی زودهنگام علائم، می‌توان اقداماتی برای پیشگیری از این عواقب منفی انجام داد. در صورت مشاهده علائم فرسودگی شغلی، حتما به فرد متخصص مراجعه کنید تا علت زمینه‌ای آن مشخص و روش درمان مناسب تجویز شود. اما علائم رایجی در مراحل فرسودگی شغلی وجود دارد که برای آگاهی‌بخشی بیشتر به آن‌ها اشاره می‌کنیم. تعدادی از این علائم عبارتند از:
- خستگی مزمن ذهنی
- بیماری‌های جسمی
- بی‌انگیزگی
- کاهش بهره‌وری و انرژی
- از دست دادن عزت نفس
- احساس تنهایی
خستگی مزمن ذهنی
در این حالت ذهن و روان شما خالی از انرژی‌ست، برای انجام دادن کوچک‌ترین کارها انرژی و حوصله ندارید و انجام امور همیشگی کاری سخت و طاقت‌فرساست. خستگی ذهنی از پررنگ‌ترین نشانه های فرسودگی شغلی است.
بیماری‌های جسمی
در درصد بالایی از از اشخاص، مشکلاتی که ذهن را درگیر می‌کند به بروز انواع مشکلات جسمی و بیماری‌ها منجر می‌شود. در واقع برخی افراد فرسودگی شغلی را به صورت علائم صرفا جسمی تجربه می‌کنند، به این صورت که استرس زیاد باعث افزایش سطح کورتیزول می‌شود و علائم فیزیکی مانند سردرد، بیماری‌های گوارشی، تنش‌های عضلانی و فشار خون بالا را به همراه دارد.
بی‌انگیزگی
زمانی که بدن و ذهن شما دیگر توانی برای حرکت به جلو ندارد، حفظ کردن و نگه داشتن انگیزه به امری محال تبدیل می‌شود. انگیزش کارکنان در سازمان مسئله بسیار مهمی است که متاسفانه بسیاری از مدیران چندان توجهی به آن ندارند. بسیاری از مبتلایان به فرسودگی در شغل، با روش‌های مختلف سعی بر حفظ انگیزه خود دارند که هر بار با شکست مواجه می‌شوند، این مورد می‌تواند زنگ خطری برای یادآوری نشانه های فرسودگی شغلی به شما باشد.
کاهش بهره‌وری و انرژی
بهره‌وری به معنای استفاده بهینه از منابع و امکانات برای رسیدن به حداکثر نتیجه است، معنایی که در شرایط فرسودگی شغلی رسیدن به آن امری محال است. در واقع شاید شما میل به بهره‌وری داشته باشید، اما انرژی برای دستیابی به آن ندارید. در این شرایط ذهن افراد با ابهام و سوال مواجه می‌شود که چرا چنین اتفاقی برای من افتاده است؟ چرا نمی‌توانم بهترین عملکرد خود را داشته باشم؟ اگر بدانید فرسودگی در شغل چیست و چه نشانه‌هایی دارد، متوجه می‌شدید که شما هم احتمالا دچار این مشکل شده‌اید.
از دست دادن عزت نفس
از دست دادن عزت نفس یا کاهش آن از دیگر علائم فرسودگی شغلی است. بسیاری از مردم از کار خود رضایت دارند و احساس غرور می‌کنند، اما فرسودگی در تضاد با رضایت از شغل و احساس غرور مثبت است که نتیجه‌ی آن از دست دادن عزت نفس است.
احساس تنهایی
طبق مطالعاتی از محققان دانشگاه هاروارد، افراد خسته و فرسوده میل شدیدی به انزوا دارند. در واقع وجود استرس زیاد و چالش‌های ذهنی گوناگون ناشی از فرسودگی شغلی، پیوند‌های ارتباطی ما را با دیگران از بین می‌برد. شخصی با علائم فرسودگی شغلی، در مراحل حاد، توانایی انجام نیازهای اولیه زندگی را به سختی پیدا می‌کند.
بهبودی فرسودگی شغلی غیرممکن نیست!
در این بخش از مطلب فرسودگی شغلی چیست، به سراغ راه‌هایی برای مقابله و بهبود می‌رویم. علیرغم فشاری که فرسودگی شغلی بر بسیاری از ما دارد، بهبودی امکان‌پذیر است. در واقع شاید گاهی کمی دشوار شود، اما راه‌های زیادی برای کاهش سطح استرس و بازگشت به وضعیت سالم‌تر و بهتر وجود دارد.
مواردی برای پیشگیری و مقابله با فرسودگی شغلی عبارتند از:
- عوامل استرس‌زا را شناسایی کنید.
- نوشتن روزانه را به برنامه‌های خود اضافه کنید.
- با تراپیست و درمانگر در ارتباط باشید.
- روابط دوستانه ایجاد کنید و با دوستان‌تان در ارتباط باشید و گفت‌وگو کنید. (نباید فقط درگیر کار باشید)
- به طور منظم ورزش کنید و فعالیت بدنی داشته باشید.
- در مورد وضعیت و شرایط کاری خود با همکاران و رئیس‌تان صحبت کنید.
- بین زندگی شخصی و زندگی کاری خودتان تعادل ایجاد کنید.
- بخشی از زمان روز خود را به تفریح و سرگرمی اختصاص دهید.
- سعی کنید حداقل 7 تا 9 ساعت در شبانه‌روز با توجه به شرایط جسمی خود خواب کافی داشته باشید.
- خوردن وعده‌های غذایی تازه و سالم می‌تواند ایمنی بدن شما را تقویت کرده و از شما در برابر استرس و خستگی و فرسودگی شغلی محافظت کند.
- کسب و تمرین مهارت‌های زندگی مانند تمرکز حواس و مراقبه، می‌تواند مانع فرسودگی شغلی شود.
- برای محافظت از خودتان و پیشگیری از آسیب‌هایی مثل فرسودگی شغلی، صراحت بیان و نه گفتن را یاد بگیرید.
چگونه فرسودگی شغلی بهبود پیدا می‌کند؟
تا به این‌جا درباره چیستی فرسودگی شغلی، عوامل و علائم آن گفتیم، حالا نوبت به توصیه‌هایی برای بهبودی از فرسودگی شغلی می‌رسد. اما بدانید که بهبودی از شرایطی مانند فرسودگی شغلی یک شبه اتفاق نمی‌افتد. همان‌طور که در بخش‌های قبل مطلع شدید عوامل و علائم افسردگی شغلی متعدد و مختلف هستند و ریشه‌یابی و شروع درمان، فرآیندی نیازمند صبوری و مراجعه به متخصص است. اما به طور کلی این فرآیند مراحلی دارد که عبارتند از:
- پذیرش نشانه های فرسودگی شغلی
- استراحت کردن
- یادآوری ارزش‌های زندگی
- کشف فرصت‌های جدید
- تغییر کردن
در آخر …
امیدواریم شرایط زندگی‌تان به گونه‌ای باشد که دچار چالش‌هایی مانند موضوعی که به آن پرداختیم نباشید! اما آگاهی موهبتی است که گذر کردن از دشواری‌ها و سختی‌های زندگی را آسان‌تر می‌کند و همیشه باید به دنبال آن بود. آگاه بودن ما را برای مقابله با چالش‌هایی مثل فرسودگی شغلی مسلح می‌کند، همچنین می‌توانیم دست یاری‌دهنده‌ای برای اطرافیان و عزیزانمان باشیم. اگر مقاله‌ی فرسودگی شغلی برای شما جذاب و خواندنی بود، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌های دیگر الوکام مانند شغل هایی که نیاز به مدرک ندارند با رویکرد توجه به انتخاب شغل را نیز بخوانید.
