در سال‌های اخیر، همه اتفاقات در دنیا دست‌به‌دست هم داده‌اند که امور، بیش‌ازپیش مجازی و دیجیتالی شوند. آموزش نیز از این قاعده مستثنا نبوده و با ظهور پدیده متاورس (Metaverse)، این روند بیش‌ازپیش سرعت گرفته است. نقش متاورس در آموزش چه می‌تواند باشد؟ آیا اکنون نیز از این بستر در این زمینه استفاده می‌شود؟ مزایا و محدودیت‌های آن چه هستند؟
در این مقاله تلاش می‌کنیم به این سؤالات به‌روشنی پاسخ دهیم. پیش از آن اما لازم است که مروری کوتاه بر تعریف متاورس داشته باشیم. اگر در صنعت آموزش فعال هستید، مطالعه این مقاله می‌تواند نمایی ازآنچه در سال‌های آینده با آن مواجه خواهید بود به شما ارائه دهد.
متاورس به‌طور ساده، یک دنیای دیجیتال و مجازی است که می‌توان در آن همه فعالیت‌های دنیای فیزیکی را به‌صورت شبیه‌سازی‌شده انجام داد. این فضا همچنین، یک روش ارتباطی مجازی؛ اما واقعی‌تر است که از آن به‌عنوان web3 به معنی فضای وب سه‌بعدی در برابر web2 یاد می‌شود. ارتباط انسان‌ها در این فضا نسبت به شبکه‌های اجتماعی، واقعی‌تر و وسیع‌تر خواهد بود.
ازآنجاکه انجام هر فعالیت در متاورس از خریدوفروش زمین گرفته تا سرمایه‌گذاری، کشاورزی، فعالیت‌های تفریحی و غیره ممکن شده است، عده‌ای نیز به دنبال ادغام متاورس در آموزش هستند. ورود به این دنیا نیازمند اتصال به اینترنت و یکی از پلتفرم‌های متاورس و تجهیزات سخت‌افزاری مانند هدست و هدفون است.
هرچه تجهیزات سخت‌افزاری، احساسات بیشتری از انسان را درگیر کنند، تجربه کامل‌تری از متاورس حاصل خواهد شد. برداشته شدن محدودیت‌های جغرافیایی و حتی مالی و امکانات سفارشی‌سازی بی‌شمار از مهم‌ترین مزایای متاورس هستند که ورود آن به هر عرصه‌ای را توجیه می‌کنند.
آموزش متاورس
با هر هدفی ازجمله آموزش که قصد ورود به دنیای متاورس را داشته باشید باید در مورد آن، آموزش‌های لازم را ببینید. برای این منظور، دوره‌های مختلفی توسط شرکت‌ها و وب‌سایت‌های ایرانی و خارجی برگزار می‌شوند. با جستجویی در اینترنت می‌توانید این دوره‌ها را پیدا کرده و در آنها ثبت‌نام و شرکت کنید. برخی دوره‌ها نیز آفلاین هستند و می‌توانید آنها را بخرید. شرکت متا نیز دوره‌ای رایگان به زبان انگلیسی دارد که آن را روی وبسایت Coursera قرار داده است. ویدئوهای یوتوب نیز می‌توانند کمک زیادی به شما در این زمینه بکنند.
در این بخش اما نگاه کوتاهی خواهیم داشت به اولین نیازها و اقداماتی که لازم است که به‌عنوان یک فرد تازه‌کار در متاورس آنها را برآورده کرده یا انجام دهید.
تجهیزات لازم برای ورود به متاورس
دسترسی اولیه به متاورس نیاز به تجهیزات چندانی ندارد؛ اما هرچه مجهزتر باشید، تجربه عمیق‌تر و واقعی‌تری از آن خواهید داشت. مهم‌ترین این تجهیزات را در این بخش مرور می کنیم.
1. کامپیوتر با قدرت پردازش نسبتا خوب
هرچند که با گوشی تلفن هوشمند خود نیز می‌توانید به پلتفرم‌های متاورس متصل شوید؛ اما برای دنبال‌کردن اهداف آموزشی بهتر است از یک کامپیوتر یا لپ‌تاپ با گرافیک خوب و حافظه‌ی کافی استفاده کنید. هر پلتفرم متاورس، حداقل‌های مشخصات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خود را در وب‌سایتش قرار می‌دهد.
2. کنسول بازی
این وسیله، ضروری نیست؛ اما اگر بخواهید که از تجهیزات دیگر مانند میکروفون و هدست واقعیت مجازی (VR) استفاده کنید، مفید خواهد بود. به‌ویژه اگر انجام بازی در آموزش متاورسی شما نقش دارد، تهیه‌ی این وسیله، ضرورت بیشتری پیدا می‌کند.
3. هدست واقعیت مجازی و عینک واقعیت افزوده
این وسایل و دیگر تجهیزات مربوط به حواس، می‌توانند تجربه‌ی شما از حضور در متاورس را واقعی‌تر کرده و غوطه‌وری‌تان در این فضا را افزایش دهند. هدست VR دو صفحه‌نمایش و یک اسپیکر صدا نیز دارد. عینک واقعیت افزوده (AR) نیز اشیاء دیجیتال را واقعی می‌کنند.
انواع آواتارها در متاورس و روش ساخت آنها
برای انجام هرکاری در متاورس به آواتارها نیاز دارید که می‌توانند شبیه به شما یا نشان‌دهنده‌ی شما باشند. آواتار، درواقع هویت دیجیتال شماست و آن به‌طورخلاصه عبارتند از:
- دوبعدی که در شبکه‌های اجتماعی نیز از آنها استفاده می‌کنیم.
- سه‌بعدی که یک کپی سه‌بعدی از کاربر متاورس است.
- واقعیت مجازی یا VR که مانند یک موجود بدون نیم‌تنه‌ی پایین است.
- تمام‌بدن یا Full-Body که کامل‌ترین آواتار بوده و شامل بالاتنه و پایین‌تنه است.
وظیفه‌ی انتخاب و تغییر آواتارها مطابق با شخصیت و واقعیت‌های دنیای واقعی‌تان مانند چهره و بدن شما برعهده‌ی خودتان است. ممکن است یک پلتفرم متاورس تنها با یک یا تعدادی از انواع آواتارها سازگار باشد. پلتفرم‌ها معمولا شامل امکانات ساخت آواتار و ادیت آنها هستند. اما نرم‌افزارهای جداگانه‌ای نیز ساخته شده و در حال توسعه هستند که با استفاده از آنها می‌توانید آواتار اختصاصی خود را طراحی کرده و در متاورس آپلود و استفاده کنید. این نرم‌افزارها عمدتا شامل هزینه بوده یا ممکن است نسخه‌های محدودشده‌ی رایگان نیز داشته باشند.
فرصت‌های متاورس در آموزش
از اواخر سال ۱۳۹۸ و با همه‌گیری بیماری کرونا، آموزش در کشور ما نیز همگام با دیگر نقاط دنیا هرچه بیشتر مجازی شد. اینترنت و تجهیزات سخت‌افزاری مانند لپ‌تاپ از اولین ملزومات آموزش مجازی بودند؛ اما رفته‌رفته و با مشخص‌تر شدن نیازها و کمبودها در این عرصه، امکانات دیگری نیز اضافه شدند. پلتفرم‌های برگزاری کلاس‌های آنلاین با امکانات بسیار بیشتر نسبت به اپلیکیشن‌های پیام‌رسان که در ابتدا استفاده می‌شدند از مهم‌ترین این بازیگران بودند.
در کشور ما نیز پلتفرم‌هایی مانند شاد و الوکام با هدف پوشش هرچه بهتر تمام نیازهای آموزش مجازی به وجود آمدند. به نظر می‌رسد گام بعدی در جهت افزایش کیفیت آموزش مجازی، تلفیق آن با متاورس باشد.
این امکان که محصلین و مدرسین بتوانند با کاراکترهایشان در این فضا ارتباط واقعی‌تری با یکدیگر داشته باشند، یکی از اصلی‌ترین نقاط ضعف آموزش مجازی، یعنی کمرنگ شدن تعاملات انسانی را تا حد خوبی برطرف می‌کند. هم‌اکنون نیز برخی دانشگاه‌های مطرح دنیا از متاورس استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- دانشگاه توکیو
- دانشگاه NTU در سنگاپور
- دانشگاه استنفورد
- دانشگاه نیومکسیکو
- دانشگاه کالج لندن
در کشور ما نیز برخی دانشگاه‌ها ازجمله صنعتی شریف و تهران، برنامه‌هایی برای ادغام با متاورس دارند. در ادامه، مهم‌ترین مزایای استفاده از متاورس در آموزش را معرفی می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: نکاتی برای برطرف کردن ترس از سخنرانی
تصویرسازی در آموزش
یکی از راه‌کارهای کمک‌آموزشی، همواره استفاده از تصاویر بوده است. در حالی که در کلاس‌های مجازی و واقعی، این کار نیاز به اسلایدها و تجهیزات سخت‌افزاری با نتایج محدود دارد؛ اما در متاورس، این امکان وجود دارد که معلم از تصاویر یا بهتر بگوییم، دنیاهای مجازی بسیار جذاب‌تر و بهتر برای این منظور استفاده کند. چنین امکاناتی با ادغام بازی‌های وب ۲ مانند Roblox با متاورس و امکانات شبیه‌سازی دنیای مجازی، مانند Minecraft و Fortnite امکان‌پذیر می‌شوند.
به‌عنوان‌مثال، معلم تاریخ می‌تواند دانش‌آموزان را به محیطی شبیه‌سازی‌شده در قرون گذشته ببرد یا معلم زیست و دانش‌آموزان، می‌توانند در بدن انسان یا یک سلول به‌صورت مجازی، گشت‌وگذار کنند. همچنین، آزمایش‌های شیمیایی که قبلا خطرناک تلقی می‌شدند با ورود متاورس در آموزش می‌توانند به‌صورت شبیه‌سازی‌شده و بی‌خطر انجام شوند. به‌این‌ترتیب، درک و دریافت دانش‌آموزان از محتوای آموزشی بسیار عمیق‌تر و بهتر می‌شود. این روش آموزش، همچنین در وقت نیز به‌خوبی صرفه‌جویی می‌کند.
غوطه وری بیشتر
در آموزش مجازی معمولی از طریق اینترنت، عوامل متعددی می‌توانند توجه دانش‌آموز یا حتی مدرس را از کلاس دور کنند. عدم حضور در یک محیط مشترک، علت اصلی چنین اتفاقی است. این در حالی است که متاورس این امکان را فراهم خواهد که اعضای یک محیط آموزشی، دوباره در یک مکان جمع شوند؛ بدون اینکه مجبور به پذیرش محدودیت‌های آموزش سنتی باشند.
با ورود متاورس در آموزش ، دوباره دانش‌آموز و مدرس می‌توانند از حس لامسه خود استفاده کنند. آنها همچنین یک تجربه مشترک از آموزش خواهند داشت به این معنی که برخلاف آموزش مجازی در وب ۲، نیازی به هماهنگی جداگانه و تک‌به‌تک برای آنچه می‌بینند و می‌شنوند، ندارند.
کنترل بهتر کلاس
یکی از چالش‌های مدرسان در آموزش مجازی، کنترل کلاس است. آنها در بسیاری از مواقع نمی‌دانند آیا دانش‌آموز واقعا در کلاس حاضر است یا نه. این در حالی است که کنترل کلاس در مدارس واقعی نیز کار دشواری است؛ چراکه بسیاری از دانش‌آموزان، سرکش و بی‌نظم هستند. آموزش در متاورس می‌تواند تمامی این موانع و محدودیت‌ها را به‌خوبی برطرف کند.
این مسئله به‌خصوص برای برگزاری امتحانات نیز مؤثر خواهد بود. با تلفیق متاورس و پلتفرم‌های برگزاری آزمون آنلاین مانند الوکام، تجربه یک آزمون مطمئن به‌دوراز تقلب و با اطمینان از حضور همه محصلان، فراهم می‌شود.
بیشتر بخوانید: یادگیری بر مغز چیست؟
چهار دوره آموزشی مفید و رایگان متاورس
پس‌ازاینکه اطلاعات عمومی و اولیه‌ی لازم در رابطه با متاورس را به‌صورت خودآموز به دست آوردید، خوب است که در یک دوره‌ی تخصصی‌تر آموزش متاورس نیز شرکت کنید. اگر به زبان انگلیسی تسلط نسبی دارید، چهار دوره‌ی رایگان زیر، علاوه بر دوره‌ی رایگان متا که قبلا به آن اشاره کردیم نیز بسیار راهگشا و مفید هستند.
دوره Metaverse Masterclass در سایت Udemy
در این دوره که توسط مدیر ارشد بلاکچین هنریکه سنتایرو (Henrique Centieiro) تهیه شده، ماهیت متاورس، نحوه‌ی عملکرد، اشکال و ابزارهای موجود در آن، توکن‌ها، روش‌های سرمایه‌گذاری و انواع پلتفرم‌های آن معرفی و آموزش داده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تکنولوژی بلاکچین و کاربردهای آن
دوره Virtual Reality Specialization دانشگاه لندن
در این دوره، بیشتر در مورد واقعیت مجازی آموزش خواهید دید که با متاورس نیز همپوشانی‌های زیادی دارد. اصول و فناوری‌های این فضا، روش‌های ایجاد اشیاء در VR و برنامه‌های کاربردی آن از موضوعات این دوره هستند.
دوره متاورس سایت Skillshare
نام این دوره‌ی ۳۳ دقیقه ای Introduction To Metaverse and How to Invest In It بوده و در سایت Skillshare ارائه شده است. مدرس این دوره، علی مطر (Ali Matar) کارآفرین برتر در حوزه دیجیتال، در هشت مبحث به معرفی متاورس می‌پردازد.
دوره Start AR and VR Metaverse Business سایت Udemy
الکس گنادینیک (Alex Genadinik) مدرس این دوره‌ی رایگان دو قسمتی بوده و آن را در سایت Udemy آپلود کرده است. قسمت اول، مقدماتی است و قسمت دوم به روش‌های کسب درآمد از AR و VR در متاورس می‌پردازد. کل دوره نیز شامل ۵۸ ویدئو در ۱۱ بخش است.
محدودیت های متاورس در آموزش
فناوری متاورس، باوجود همه پیشرفت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری‌اش، هنوز برای ورود کامل به عرصه آموزش محدودیت‌هایی دارد. از مهم‌ترین این محدودیت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نیاز به اینترنت بسیار پرسرعت با تجهیزات سخت‌افزاری نسبتا گران‌قیمت
- امکانات اندک برای محصلان توان‌خواه جسمی به‌ویژه آن‌هایی که با مشکلات شنوایی یا بینایی مواجه هستند.
- تحرک بدنی کمتر افراد با استفاده از متاورس
- افزایش زمانی که ممکن است دانش‌آموزان در دنیای دیجیتال و بازی‌های متاورس سپری کنند.
- لزوم آموزش متاورس و فرهنگ و ملزومات آن به والدین، در حالی که بسیاری از آنها چنین امکانی را ندارند.
حدود ۳۰ سال پیش، اینترنت پا به دنیای انسان گذاشت و رفته‌رفته آن را متحول کرد و حال، این دنیای واقعیت مجازی یا متاورس است که مراحل رشد اولیه خود را طی می‌کند. این دنیای شبیه‌سازی‌شده، پتانسیل‌های فراوانی برای آموزش دارد که مزایای آموزش مجازی وب ۲ را تکمیل می‌کند. امکانات کمک‌آموزشی مجازی، واقعی‌تر شدن محیط آموزشی و امکان کنترل بهتر برگزاری کلاس و امتحان، ازجمله مزایایی هستند که برای ورود متاورس در آموزش از آنها نام برده می‌شود. توصیه می‌شود درمورد واقعیت مجازی در آموزش هم اطلاعات کسب کنید.
