یکی از مهم‌ترین عوامل در رشد و پرورش دانش‌آموزان خلاق و هوشمند، استفاده از روش‌های نوین در راستای خلق ایده و تفکری نو است؛ به همین دلیل امروزه بسیاری از معلمان همواره در پی یافتن این‌گونه شیوه‌های آموزشی هستند تا در خلق کلاسی فعال و کارآمد موفق عمل کنند. یکی از این شیوه‌های آموزشی کاربردی، الگوی تدریس اکتشافی است که تاکنون نظر بسیاری از معلمان را به خود جلب کرده است.
این الگو یک فرایند دانش‌آموز محور است که می‌تواند منفعل‌ترین دانش‌آموزان را نیز وادار به مشارکت در فعالیت‌های کلاسی کند؛ به همین دلیل به یکی از مؤثرترین الگوهای تدریس در مدارس به‌خصوص مدارس ابتدایی تبدیل شده است. جهت آشنایی بیشتر با این الگوی کارآمد، در این مقاله‌ی الوکام، پلتفرم برگزاری جلسه آنلاین و وبینار، سعی داریم شما را با اصول و روش این نوع تدریس آشنا کنیم.
الگوی تدریس اکتشافی به شیوه‌ای از آموزش گفته می‌شود که طی آن از تدریس مستقیم مطالب آموزشی اجتناب می‌شود. در این شیوه‌ی تدریس برخلاف شیوه‌های سنتی، دیگر خبری از دیکته جزء به جزء مطالب درسی نیست؛ بلکه معلم سعی دارد با راهنمایی و خلق موقعیت‌های مختلف، دانش‌آموزان را وادار به درک مسئله از طریق مشاهده، آزمایش و مطالعه کند؛ سپس دانش‌آموزان نیز این مراحل را تا جایی ادامه می‌دهند که به یک نتیجه و استنباط کلی برسند.
در واقع با تدریس اکتشافی می‌توان آموزش را با چاشنی تجربه همراه کرد؛ بنابراین، مطالب آموخته‌شده از این طریق، ماندگاری بیشتری در حافظه دارند؛ چرا که تمامی راه‌حل‌ها از طریق جست‌وجوگری، خیال‌پردازی و کنجکاوی حاصل می‌شوند؛ به همین جهت می‌توان گفت با درگیر کردن تمامی حواس در طول رسیدن به پاسخ مسئله، تمرکز دانش‌آموزان معطوف به درس بوده و به‌خوبی آن را فرا می‌گیرند.
بیشترین نقش در این الگوی تدریس را دانش‌آموزان ایفا می‌کنند؛ اما معلم نیز باید نقش خود را در هدایت این مسیر به سمت پاسخ سوالات، به‌درستی ایفا کند. در ضمن الگوی تدریس اکتشافی بسته به حجم درس و میزان سطح علمی دانش‌آموزان می‌تواند به‌صورت فردی یا گروهی در کلاس اجرا شود.
اصول تدریس اکتشافی
همان‌گونه که متوجه شدید این شیوه تدریس، اصول و فرایندی دارد که طی آن‌ها، آموزش صورت می‌گیرد. برای شناخت هر چه بهتر این الگوی یادگیری فعالانه و کارآمد، در این قسمت به بررسی اصول آن پرداخته‌ایم.
حل مسئله
طبق این اصل از الگوی تدریس اکتشافی، معلمان موظفند هنگام حل مسئله، دانش‌آموزان را وادار به استفاده از دانش قبلی خود و خلق راه‌حل‌های جدید کنند. در واقع معلم سعی دارد با توسعه مهارت‌های دانش‌آموزان در این فرایند، آن‌ها را با جنبه‌های مختلف مسئله مواجه کرده تا به راه‌حل‌های نوین دست یابند.
راهنمایی و هدایت دانش‌آموزان
پیش‌تر نیز به این موضوع اشاره شد که این الگوی تدریس تماما دانش‌آموز محور است، اما معلم نقشی حیاتی در هدایت دانش‌آموزان به سمت اطلاعات جدید و پاسخ نهایی دارد؛ بنابراین، طی این فرایند سعی دارد دانش‌آموزان را برای مشارکت در فعالیت‌ها و همکاری با یکدیگر راهنمایی و تشویق کند.
ادغام و ترکیب
بر اساس این اصل از الگوی تدریس اکتشافی، دانش‌آموزان مهارت ادغام و ترکیب اطلاعات قبلی با اطلاعات جدید را آموخته و بسته به موقعیت، هر یک از این سرنخ‌ها را در جای درست خود به کار می‌برند تا هر چه سریع‌تر پاسخ نهایی کشف شود.
تفسیر اطلاعات
طی این شیوه فراگیری کارآمد، دانش‌آموزان به جای حفظ محتواها، به یادگیری اصولی آن می‌پردازند؛ به همین جهت در هر یک از مراحل باید به تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده بپردازند تا بتوانند درک کنند برای ادامه مسیر به چه اطلاعاتی نیاز دارند.
بازخورد شکست
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های الگوی تدریس اکتشافی، بالا بودن احتمال شکست در رسیدن به راه‌حل صحیح است؛ به بیانی دیگر شکست در این شیوه تدریس نیز موفقیت محسوب شده و به‌نوعی فرصت برای یادگیری تلقی می‌شود؛ بنابراین، در هر مرحله اگر دانش‌آموزان با شکست مواجه شوند، معلم وظیفه دارد عوامل شکست را شرح داده و دوباره مسیر آن‌ها را به سمت پاسخ درست هدایت کند. دانش‌آموزان نیز از این طریق درمی‌یابند کدام فرایند اشتباه بوده و در ادامه سعی در عدم تکرار آن خواهند داشت.
روش تدریس اکتشافی
حال که دریافتید اصول این الگوی تدریس چیست، بهتر است با روش‌های آن نیز آشنا شوید تا بدانید این شیوه در قالب چه فرایندهایی قابل اجرا است. به همین منظور در این قسمت به بررسی برخی از مؤثرترین روش‌های تدریس اکتشافی پرداخته‌ایم.
تحقیقات و انجام مصاحبه
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین موارد در روش تدریس اکتشافی تحقیق و بحث درباره مسئله مورد نظر است. در واقع طی این روش، بستری فراهم می‌شود تا دانش‌آموزان مهارت‌های مهمی همچون شنیدن و پرسیدن را یاد گرفته و از آن‌ها در جهت رسیدن به اطلاعات و پاسخ درست کمک بگیرند؛ همچنین با یادداشت‌برداری از فرایند پرسش و پاسخ، می‌توان یک نقشه راه برای رسیدن به استنباط کلی تهیه کرد.
شبیه‌سازی آزمایش‌های عملی
از آن‌جایی‌که بسیاری از آزمایشگاه‌ها امکانات کافی برای پیشبرد مراحل آزمایش تمامی دانش‌آموزان را ندارند، امروزه می‌توان از تکنولوژی‌های مختلف و ابزار آنلاین در راستای تحقق این امر مهم استفاده کرد؛ به گونه‌ای که می‌توانید از طریق برنامه‌های شبیه‌ساز، شرایطی را فراهم سازید تا دانش‌آموزان آزمایش‌های مختلف را به صورت مجازی پیش برده و محدودیتی در کسب اطلاعات مورد نیاز نداشته باشند.
تعریف پروژه‌های داده محور
یکی از مهم‌ترین اهداف الگوی تدریس اکتشافی، ایجاد و پیگیری مسیر یادگیری توسط شخص دانش‌آموز است؛ به همین جهت بهترین روش برای تحقق این هدف، می‌تواند تعریف پروژه‌های داده محور باشد که طی آن‌ها، اطلاعات خام و اولیه در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفته و دستیابی به نتیجه‌ای مشخص نیز درخواست می‌شود. با این روش هر یک از دانش‌آموزان بسته به نوع تفکری که دارند، ایده‌هایی منحصربه‌فرد برای حل مسئله ارائه خواهند داد.
بحث و تحقیق گروهی
برای پیاده‌سازی این روش از الگوی تدریس اکتشافی، دانش‌آموزان را باید به چند گروه کوچک 3 الی 6 نفره تقسیم کرد تا هر یک از این گروه‌ها با استفاده از مهارت‌های ویژه‌ای که دارند، پاسخ نهایی مسئله را کشف کنند. طی این روش مهارت‌های گروهی دانش‌آموزان تقویت شده و به‌خوبی می‌آموزند چگونه فعالیت‌های خود را در راستای تحقق یک هدف کلان و گروهی هدایت و مدیریت کنند. همچنین تجربه ثابت کرده است با این روش می‌توان اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان را برای اظهار نظرات خود افزایش داد.
بیشتر بخوانید: یکی دیگر از روش‌های رایج تدریس که معلم‌ها می‌توانند در کلاس درس اجرا کنند، الگوی تدریس یادسپاری است که بر یادگیری از طریق تکرار و حفظ کردن مطالب تمرکز دارد.
بررسی اشتباهات
رسیدن به پاسخ اشتباه یا حتی نرسیدن به پاسخ به منزله شکست نیست؛ بلکه فرصت خوبی است برای بررسی اشتباهات و یافتن نقاط ضعف و قوت کار؛ بنابراین، اگر دانش‌آموزان در مسیر یافتن پاسخ، با هر یک از این موارد مواجه شوند، چیزی را از دست نداده و با بررسی مراحلی که طی کردند نسبت به خطاهای خود و راه‌حل‌های جدید آگاه خواهند شد.
طرح پرسش صحیح
قطعا دانش‌آموزان طی مراحل مختلف با سؤال‌های جدیدی مواجه خواهند شد که پاسخ هر یک از آن‌ها می‌تواند آن‌ها را به مرحله بعد منتقل کند؛ به همین جهت لازم است در این موقعیت پرسش‌هایی مطرح شود که به همان اطلاعات مورد نیاز ختم شوند؛ بنابراین، معلم در این شرایط با دانش‌آموز همراه می‌شود تا بتواند بهترین سؤالات را برای دستیابی به راه‌حل‌های کوچک و بزرگ، طرح کند.
ترکیب روش‌های مختلف با توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان
یکی از مهم‌ترین وظایف معلمان در روند یادگیری، توجه و دقت به تفاوت دروس و میزان توانمندی هر یک از دانش‌آموزان در این دروس است. در واقع گاهی بهتر است تعدادی از روش‌های مذکور را با یکدیگر تلفیق کرد تا نتایجی کارآمد حاصل شود؛ بنابراین، باید در نهایت صبر و حوصله به پایش دانش‌آموزان در هر یک از دروس بپردازید تا نسبت به سطح مهارت‌های آن‌ها آگاه شوید.
این روش به شما کمک می‌کند ضعف دانش‌آموزان در هر درس را با قوت دانش‌آموزی دیگر در همان درس پوشش دهید و شرایط را به گونه‌ای هدایت کنید که تمامی دانش‌آموزان از محیط‌های تنش‌زا دور شده و برای فرایند یادگیری دچار اضطراب نشوند. از طرفی دیگر دانش‌آموزان نیز متوجه می‌شوند که لزوما نباید در هر درس استعداد داشته باشند؛ بلکه باید ضعف‌های خود را با کمک مهارت‌های یکدیگر پوشش دهند تا بهترین نتیجه کار گروهی حاصل شود.
بیشتر بخوانید: اگر می‌خواهید درباره بهترین شیوه‌های تدریس بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنم با الگوی تدریس استقرایی هم آشنا شوید.
مزایای الگوی یادگیری اکتشافی
همان‌طور که در توضیح روش تدریس اکتشافی نیز اشاره شد این شیوه مزایای بسیاری دارد که مهم‌ترین آن همین مشارکت دانش‌آموزان در فرایند یادگیری است؛ پارامتری که سبب مشهود شدن تفاوت آموزش و یادگیری شده است. در واقع این مشارکت و همکاری دانش‌آموزان است که فضای کلاس را از دیکته مطالب به سمت فراگیری مطالب با تجربه فعالیت‌های مختلف هدایت کرده است. برای درک هر چه بهتر این موضوع، در این قسمت به برخی از مهم‌ترین مزایای الگوی تدریس اکتشافی اشاره کرده‌ایم.
- تقویت مهارت‌های گروهی
- افزایش توانایی‌های حل مسئله با تفکری خلاق
- تقویت روحیه جست‌وجوگری
- افزایش اعتمادبه‌نفس
- یادگیری عمیق مطالب درسی
- افزایش انگیزه
- درگیر شدن حواس مختلف دانش‌آموزان در فرایند یادگیری
- پرورش دانش‌آموزان خلاق و متفکر
- توسعه مهارت‌های سازگاری با شرایط
جمع‌بندی
الگوی تدریس اکتشافی به سبب مزایای متعددی که دارد، در میان روان‌شناسان و معلمان معروف است که تاکنون در بسیاری از سیستم‌های آموزشی اجرا شده و نتایج بسیار موفقی را به دنبال داشته است. در واقع این روش کاملا در خلاف جهت روش‌های سنتی‌ای است که به تدریس صرف معلم تاکید دارند. طی این فرایند نوین، دانش‌آموزان در روند یادگیری تاثیر مستقیم داشته و خود به دنبال پاسخ مسائل می‌گردند؛ بنابراین، میزان یادگیری و ماندگاری این‌گونه مطالب نیز بسیار افزایش می‌یابد.
به همین منظور ما در مجموعه الوکام، به‌عنوان یکی از برترین پلتفرم‌های برگزاری کلاس آنلاین، سعی کرده‌ایم شرایطی را فراهم آوریم تا بتوان از ابزار آنلاین در راستای تحقق این هدف مهم استفاده کرد و دانش‌آموزانی خلاق و جست‌وجوگر را پرورش داد. جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره امکانات و خدمات ما در این پلتفرم، می‌توانید به وبسایت مجموعه مراجعه کنید.
