در فرایند یاددهی و یادگیری دانش‌آموز، یک الگوی فعال وجود دارد که از خانواده اطلاعات‌پردازی به‌شمار می‌آید، یعنی الگوی بدیعه پردازی. الگوی تدریس بدیعه پردازی که باعث افزایش خلاقیت دانش‌آموزان می‌شود، آن‌ها را ترغیب می‌کند تا به ابعاد مختلف موضوعات گوناگون فکر کنند؛ بدین ترتیب آن‌ها می‌توانند در هر موقعیتی ارتباط بین مفاهیم را درک و ایده‌های جدیدی را کشف کنند! در این مطلب همراه ما باشید تا بدیعه پردازی در تدریس را طی مراحل مختلف و با مثال‌های واقعی آموزش دهیم.
اگر برایتان سوال شده که الگوی تدریس بدیعه پردازی چیست در پاسخ باید بگوییم که این الگو یکی از روش‌های تدریس مبتنی بر خلاقیت است که به یادگیرنده کمک می‌کند تا برای شناخت بیشتر مفاهیم جدید، در دنیای اندیشه‌های گوناگون خود به پرواز درآید! آیا با دیگر فنون تدریس برای آموزش بهتر به دانش‌آموزان آشنا هستید؟
الگوی بدیعه‌پردازی که توسط ویلئام گوردن و همکارانش تدوین شده، برای دانش‌آموزان کاربرد دارد و به پرورش افکار و ایده‌های نو کمک می‌کند. بدیعه‌پردازی بر ۴ ایده استوار است که عبارتند از:
- اولین ایده: خلاقیت در امور روزانه خیلی مهم است و بخش بزرگی از زمان کار و اوقات فراغت ما در زندگی را به خود اختصاص می‌دهد. پس نمی‌توان گفت که خلاقیت فقط مخصوص هنر یا بداهه‌نوازی است!
- دومین ایده: خلاقیت فرایند اسرار‌آمیز یا راز آلودی محسوب نمی‌شود که تنها منحصر به افراد خاصی در جهان باشد!
- سومین ایده: در هر یک از رشته‌های علوم تجربی، ریاضی و انسانی می‌توان ایده‌های خلاقانه‌ای را به اجرا درآورد.
- چهارمین ایده: افراد و گروه‌ها برای تولید ایده‌های خود به یک شیوه عمل می‌کنند، در حالی که هدف نهایی بدیعه‌پردازی این است که با عبور از سد ذهنیت‌های قبلی، از راه‌های جدیدی برای حل مسائل کمک گرفته شود.
معلم در الگوی بدیعه پردازی چه نقشی دارد؟
معلم هنگام اجرای الگوی تدریس بدیعه پردازی نقش هدایت‌کننده را برای انجام دادن قیاس‌های مستقیم و شخصی دارد و برای تفهیم آموزش از فنون مختلفی استفاده می‌کند. نکته جالب راجع به الگوی بدیعه پردازی این است که این روش با برگزاری کلاس آنلاین هم به راحتی قابل اجرا است! بنابراین یک روش مفید و موثر برای آموزش مجازی هم به حساب می‌آید.
الگوی بدیعه پردازی در ۵ مرحله
با استفاده از الگوی روش تدریس بدیعه پردازی مهارت حل مسئله در دانش‌آموزان، تقویت و با ایجاد یک نظام فکری منسجم، درک ارتباط عناصر و مفاهیم گوناگون برای آن‌ها راحت می‌شود. مراحل مختلف این روش تدریس عبارتند از:
۱. توصیف شرایط موجود
در این مرحله دانش‌آموزان با همراهی معلم به توصیف موضوع یا شرایط موجود می‌پردازند. دانش‌آموزان باید با همیاری و هدایت معلم راجع به مفهوم عنوان‌شده، بحث و تبادل نظر داشته باشند.
۲. قیاس مستقیم
در این مرحله معلم با تشبیه مفهوم مورد نظر به چیز دیگری از دانش‌آموزان می‌خواهد که برداشت‌های متفاوت خود را در این باره بیان کنند. همچنین می‌تواند از آن‌ها بخواهد با برداشت‌های متفاوت، این مفهوم را به چیزی تشبیه کنند و دسته‌جمعی به تفسیر آن بپردازند.
۳. قیاس شخصی
در سومین مرحله از الگوی تدریس بدیعه پردازی باید دانش‌آموزان خودشان را به جای مفهوم مورد نظر بگذارند، سپس از طریق ایجاد همسویی و همدلی، تمایلات، انگیزه‌ها و احساسات شخصی خود را بیان می‌کنند.
۴. تعارض فشرده
در مرحله چهارم دانش‌آموزان تمام توصیفاتی را که در قیاس شخصی داشته‌اند، مرور کرده و باید بتوانند کلمات ضد و نقیض را توضیح دهند.
۵. توصیف خلاق یا قیاس مستقیم مجدد
در این مرحله دانش‌آموزان با انتخاب بهترین قیاس‌ها، برای توصیف موضوع یا مفهوم مورد نظر به‌صورت خلاقانه عمل می‌کنند. در واقع هدف این است که دانش‌آموزان با بررسی تداخل کلمات متضاد و نامتجانس، ایده‌های نو بسازند. پس از توصیف خلاق و بعد از این که از بین گزینه‌ها بهترین مورد انتخاب شد، معلم دانش‌آموزان را وادار می‌کند تا با بازگشت به تکلیف اولیه و آخرین قیاس، الگوی تدریس بدیعه پردازی را به کار ببندند.
بررسی روش تدریس الگوی بدیعه پردازی با ۵ مثال
در گذشته مردم بر این تصور بودند که خلاقیت، ذاتی است و آموزش هیچ کمکی به آن نمی‌کند، زیرا آن‌ها درک درستی از مفهوم آموزش نداشتند. در صورتی که از طریق آشنایی با مفهوم روش تدریس الگوی بدیعه پردازی مشاهده کردید که چطور می‌توان خلاقیت را در ذهن دانش‌آموزان، پرورش داد. برای یادگیری بهتر این مفهوم، مثال‌های جالبی را با الگوی بدیعه پردازی توضیح می‌دهیم.
آموزش تبخیر شدن آب
- توصیف شرایط موجود: در این مرحله دانش‌آموزان هر چیزی را که راجع به تبخیر آب می‌دانند، توصیف می‌کنند.
- قیاس مستقیم: در این مرحله معلم از دانش‌آموزان می‌پرسد که به نظرشان تبخیر شبیه چه چیزی است؟ ممکن است یکی تبخیر را به یک گردباد تشبیه کند یا یکی آن را شبیه باز شدن ناگهانی در نوشابه گازدار بداند!
- قیاس شخصی: در این مرحله معلم از دانش‌آموزان می‌پرسد که اگر شما به جای مولکول‌های مایع در حال تبخیر بودید، چه کار می‌کردید؟ شاید یکی جواب دهد که از همه دوری می‌کردم و به جایی می‌رفتم که کسی نزدیکم نباشد! شاید هم یکی جواب دهد به بالا می‌رفتم اما با احساس تنهایی و سرما برمی‌گشتم!
- قیاس تعارض: در این مرحله معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد که دو عبارت متضادی که به کار برده‌اند را انتخاب کنند؛ مثلا دانش‌آموزان عبارات سرد و گرم، رانش و ربایش، دور و نزدیک و… را انتخاب می‌کنند.
- توصیف خلاق: مرحله آخر الگوی تدریس بدیعه پردازی می‌تواند شامل طراحی یک آزمایش ساده برای مشاهده تبخیر آب باشد.
نوشتن نامه برای دوست صمیمی
- توصیف شرایط موجود: معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد که دوستی را تعریف کنند؛ دوستی یعنی یک پیوند عاطفی عمیق، دوستی یعنی با هم بودن و…
- قیاس مستقیم: در این مرحله معلم می‌خواهد که دانش‌آموزان رابطه دوستی را به پدیده‌های مختلف تشبیه کنند. برای مثال دوستی شبیه به یک گل لطیف و زیبا است و …
- قیاس شخصی: در این مرحله دانش‌آموز باید خودش را به جای یک دوست بگذارد. برای مثال من به عنوان یک دوست مهربان هستم، به عنوان یک دوست به درد و دل‌ها گوش می‌دهم، با دشمن دوستم صمیمی نمی‌شوم و…
- قیاس تعارض: در این مرحله از الگوی تدریس بدیعه پردازی کلمات متضادی که تا حالا به کار رفته، مشخص و جدا می‌شوند. برای مثال دوست و دشمن، رازداری و دهن لقی و…
- توصیف خلاق: در این مرحله دانش‌آموز می‌تواند با استفاده از کلمات و عباراتی که گفته شد، برای دوست صمیمی خود نامه بنویسد.
بازگویی داستان امام حسین
- توصیف شرایط موجود: معلم از دانش‌آموزان می‌پرسد که از امام حسین چه می‌دانید؟ امام حسین علیه‌السلام چه ویژگی‌هایی داشتند؟ دانش‌آموزان هم جواب می‌دهند که‌ایشان شجاع، مهربان، مخالف ظلم و ستم و… بوده‌اند.
- قیاس مستقیم: در این مرحله دانش‌آموزان امام حسین را تشبیه می‌کنند. برای مثال ایشان را مثل یک فرشته مهربان می‌دانند که برای نجات انسان‌ها به زمین آمده‌اند.
- قیاس شخصی: از دانش‌آموزان می‌خواهیم خود را به جای امام حسین گذاشته و احساسات خود را توصیف کنند. برای مثال من آمده‌ام تا انسان‌ها را نجات دهم، من می‌خواهم عدالت را برقرار کنم، من ظلم و ستم را دوست ندارم.
- تعارض فشرده: در این مرحله از الگوی تدریس بدیعه پردازی تمام کلمات متضاد و نامتجانس مشخص می‌شوند. برای مثال دوست خوبان و دشمن ظالمان، فرشته و انسان، نیکی و بدی و…
- توصیف خلاق: دانش‌آموزان مناسب‌ترین قیاس با مفهوم امام حسین را انتخاب و شخصیت ایشان را توصیف می‌کنند. برای مثال می‌گویند که امام حسین در عین جدی بودن راجع به مبارزه با ظلم، بسیار مهربان بوده‌اند و به کودکان محبت زیادی می‌کردند.
نوشتن انشا با موضوع فصل بهار
- توصیف شرایط موجود: از دانش‌آموزان می‌خواهیم بهار را توصیف کنند. برای مثال بهار شروعی دوباره است، بهار نشان می‌دهد که عمر زمستان به پایان رسیده و…
- قیاس مستقیم: از دانش‌آموزان می‌خواهیم بهار را به پدیده‌های گوناگون تشبیه کنند. برای مثال بهار کودکی فصل‌های دیگر است، بهار تولد دوباره زمین و طلوع دوباره زندگی است و…
- قیاس شخصی: در این مرحله دانش‌آموز باید خود را به جای بهار قرار داده و بگوید که چه احساسی دارد. من با آمدنم گل‌ها را نوازش می‌کنم، زمین را سرسبز می‌کنم و…
- قیاس تضاد: در این مرحله از دانش‌آموزان می‌خواهیم کلمات متضاد را پیدا کنند. برای مثال تولد و پایان عمر، طلوع و غروب، گرمای تن بهار و سرمای یخ‌های زمستانی و…
- توصیف خلاق: دانش‌آموزان در آخرین مرحله الگوی تدریس بدیعه پردازی می‌توانند از کلمات روی تابلو در یک خاطره یا داستان استفاده کنند و با آن انشا بنویسند.
آشنایی با پوشش سخت جانوران
- توصیف شرایط موجود: در این مرحله معلم پوشش سخت یک جانور را توصیف می‌کند و از دانش‌آموز می‌خواهد که تصورات خود را توضیح دهد. برای مثال همیشه همراه جانور است، همه بدن را می‌پوشاند، جنس محکمی دارد و…
- قیاس مستقیم: معلم می‌پرسد که پوشش سخت شبیه چه چیزی است؟ دانش‌آموز هم می‌گوید که شبیه دیوار، شبیه یک دوست همیشگی و… است.
- قیاس شخصی: دانش‌آموز خود را به جای یک جاندار گذاشته و می‌گوید که با داشتن پوشش سخت چه احساسی دارد؟ حس می‌کنم قوی هستم، حس می‌کنم می‌توانم با دشمنان مبارزه کنم و…
- قیاس متضاد: از دانش‌آموز می‌خواهیم دو کلمه متضاد را راجع به این موضوع پیدا کند. برای مثال نرم و سخت، دوست و دشمن و…
- توصیف خلاق: در این مرحله موضوع اصلی به‌صورت خلاقانه با تصویر، داستان و… توضیح داده می‌شود. برای مثال پوشش سخت مثل دوست همیشگی حیوان از او در برابر دشمن محافظت می‌کند.
بیشتر بخوانید: اگر به‌عنوان معلم علاقه دارید که با انواع الگوهای تدریس آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم درباره الگوی تدریس حل مسئله هم بخوانید.
سخن پایانی
در این مقاله با الگوی تدریس بدیعه پردازی و مراحل آن آشنا شدیم. این الگو یک روش آموزشی فعال مبتنی بر خلاقیت و تفکر انتقادی است که یادگیری را به یک فرایند جذاب تبدیل می‌کند. با استفاده از مراحل مختلف این الگو، دانش‌آموزان اطلاعات جدیدی دریافت می‌کنند و توانایی ارتباط عمیق با مفاهیم گوناگون را به دست می‌آورند. از طرفی دیگر می‌توانند تجربیات شخصی خود را با معلم و بقیه کلاس در میان بگذارند. اگر شما هم قصد دارید کلاس‌های آموزشی خود را با این الگوی تدریس به‌صورت آنلاین برگزار کنید، می‌توانید با خرید سرویس‌های الوکام به برگزاری کلاس‌های مجازی بپردازید و از مزیت‌های آن مانند امکان ضبط کلاس، امکان حضور و غیاب، گروه‌بندی و… بهره‌مند شوید.
