وقتی از کلاسهای بهیادماندنی دوران مدرسهتان حرف میزنید، معمولا اول از خود معلم یاد میکنید و آزمونها و نمرهها در نقطهای دورتر در ذهنتان هستند. این نکته یعنی روش تدریس یک معلم موفق میتواند به نقطهای پررنگ در ذهن تبدیل شود و مسیر یادگیری و حتی انتخابهای مهم زندگی دانشآموزان را عوض کند. معلمی که میداند چطور مفاهیم سخت را ساده کند، فضای امن برای سوال پرسیدن بسازد و از انواع الگوهای تدریس به درستی استفاده کند، فقط درس نمیدهد؛ شخصیت میسازد!
در دنیای امروز که حجم اطلاعات سرسامآور شده، این که روش تدریس یک معلم موفق چطور طراحی شود، مستقیما روی انگیزه، اعتمادبهنفس و آیندهی بچهها اثر میگذارد. اگر معلمها ابزار و تکنیکهای درست را بشناسند، کلاس درس میتواند به یک کارگاه رشد تبدیل شود. در این مطلب از الوکام، بهترین پلتفرم برگزاری جلسه و کلاس آنلاین، به سراغ تکنیک های تدریس معلم موفق میرویم و با آنها آشنا میشویم.
تکنیک های تدریس معلم موفق
در دنیای آموزش فقط بلد بودن محتوا کافی نیست؛ اینکه «چطور» درس را منتقل میکنید همانقدر مهم است که «چه چیزی» را تدریس میکنید. یک معلم موفق، روش تدریس خود را بر اساس سن، سطح و نیازهای واقعی دانشآموز تنظیم میکند و از ترکیبی از روشهای فعال، پرسشمحور، مشارکتی و فناوریمحور استفاده میکند.
برای مثال اگر بخواهید بهترین روش تدریس برای دانش آموزان ابتدایی یا حتی دوره متوسطه را انتخاب کنید، باید حواستان باشد که هیچ نسخهی واحدی وجود ندارد؛ معلم باید بتواند بین توضیح مستقیم، کار گروهی، تمرین فردی و ارزشیابی مستمر تعادل ایجاد کند. در ادامه این بخش از یادداشت روش تدریس معلم موفق، به سراغ موثرترین نکات تدریس میرویم.
شروع درس با مرور کوتاه و هدفگذاری
یکی از مهمترین بخشهای روش تدریس یک معلم موفق، شروع حرفهای کلاس است. معلمهای موفق، در ابتدای کلاس زمان میگذارند تا درس جلسه قبل را به شکل کوتاه، کاربردی و همراه با چند سوال ساده مرور کنند. بعد، هدف درس جدید را با یک یا دو جمله واضح برای دانشآموزان توضیح میدهند؛ مثلا: «امروز میخواهیم یاد بگیریم چطور یک داستان کوتاه بنویسیم که مخاطب را درگیر کند.» پژوهشها نشان دادهاند این نوع شروع، تمرکز و انگیزهی دانشآموزان را برای یادگیری بالا میبرد.
تدریس تعاملی به جای سخنرانی
در نحوه تدریس معلم موفق در کلاس، دانشآموزان فقط شنونده نیستند؛ آنها در فرآیند یادگیری شریک هستند. معلم به جای اینکه تمام زمان کلاس را صحبت کند، از روشهای تعاملی مثل «فکر کن – با همکلاسیات بگو – برای کلاس توضیح بده»، روش تدریس بحث گروهی یا روش تدریس بارش فکری استفاده میکند. این مدل تدریس کمک میکند بچهها جسارت حرف زدن پیدا کنند، یاد بگیرند به نظرات هم گوش بدهند و استدلال خودشان را بسازند. علاوه بر این، معلم با شنیدن پاسخها متوجه میشود کدام بخش درس مبهم مانده و باید دوباره روی آن کار کند.
استفاده از مثالهای عینی
تکنیک های تدریس معلم موفق بدون مثالهای واقعی و قابل لمس، عملا ناقص میماند. دانشآموز وقتی مفهوم «درصد»، «نیرو» یا «دوستی سالم» را بهتر میفهمد که آن را در زندگی روزمره خود ببیند. معلم موفق تلاش میکند مثالها را از میان خرید روزانه، بازیهای کامپیوتری، شبکههای اجتماعی یا موقعیتهای مدرسه دنیای خودِ بچهها انتخاب کند که بخشی از دنیای آنها هستند. این بومیسازی محتوا باعث میشود ذهن دانشآموز بین کتاب و واقعیت پل بزند و مباحث درسی برایش ملموس به نظر برسند.
سادهسازی مباحث درسی
یکی از نشانههای روشن روش تدریس یک معلم موفق این است که هیچوقت یک مفهوم سنگین را یکجا روی سر دانشآموز خالی نمیکند. معلم، مطلب را به چند گام کوچک تقسیم میکند، هر گام را با یک مثال و تمرین ساده جا میاندازد، بعد سراغ مرحله بعدی میرود. این رویکرد با یافتههای پژوهشهای علوم شناختی هم همخوان است؛ زیرا حافظهی دانشآموز ظرفیت محدودی دارد و اگر بار اطلاعاتی بیش از حد شود، بخش زیادی از مطالب اصلا وارد حافظه بلندمدت نمیشود.
پرسشگری فعال و مداوم
معلم موفق، فقط در پایان درس سوال نمیپرسد؛ او در طول تدریس مدام فهم دانشآموزان را چک میکند. این کار میتواند با سوالهای کوتاه، رایگیری، نوشتن جواب روی برگههای کوچک یا حتی استفاده از اپلیکیشنهای ساده انجام شود. این روش تدریس یک معلم موفق باعث میشود معلم در لحظه متوجه نواقص یا ابهامات تدریس شود. از طرف دیگر، وقتی دانشآموز میداند ممکن است هر لحظه از او سوال شود، توجه بیشتری به توضیحات نشان میدهد.
استفاده از روشهای متنوع یادگیری (دیداری، شنیداری، حرکتی)
در هر کلاس، دانشآموزانی داریم که با تصویر بهتر یاد میگیرند، بعضیها با شنیدن و گروهی با انجام دادن و حرکت مفاهیم را فرا میگیرند. روش تدریس یک معلم موفق این تفاوتها را جدی میگیرد و سعی میکند برای هر درس ترکیبی از تصویر، گفتار و فعالیت عملی ارائه دهد. مثلا در درس علوم، هم نمودار و شکل نشان میدهد، هم فیلم کوتاه پخش میکند و هم یک فعالیت ساده آزمایشگاهی اجرا میکند. این تنوع در روش های یادگیری، باعث میشود دانشآموزان بیشتری درگیر درس شوند، کیفیت یادگیری بالا میرود و فضای کلاس عادلانهتر تجربه میشود.
یادگیری گروهی و پروژهای
یک بخش مهم از نحوه تدریس معلم موفق در کلاس، سپردن بخشی از کار یادگیری به خود دانشآموزان است. کار گروهیِ طراحیشده، فقط تقسیم کردن تکلیف بین چند نفر نیست؛ بلکه فرصتی برای تمرین همکاری، مدیریت زمان، احترام به نظر دیگران و حل تعارض است. معلم میتواند پروژههای کوتاه درسی مانند ساخت یک پوستر علمی، تهیه یک نمایش کوتاه درباره یک موضوع تاریخی یا آماده کردن یک اینفوگرافیک ساده را برای بچهها تعریف کند. این مدل تدریس، بچهها را از حالت شنونده منفعل خارج و آنها را به تولیدکننده محتوا تبدیل میکند.
ترکیب روشهای سنتی و نوین
معلم موفق، نه اسیر تخته سیاه میماند و نه به فناوری وابسته میشود؛ او تعادل را پیدا میکند. استفاده از ویدئوهای کوتاه آموزشی، آزمونهای آنلاین، بازیهای آموزشی یا تخته هوشمند، اگر هدفمند باشد، میتواند روش تدریس را جذابتر و یادگیری را عمیقتر کند. مثلا حل چند سوال ریاضی در قالب یک بازی رقابتی ساده آنلاین، میتواند تمرین خشک را تبدیل به تجربهای لذتبخش کند. در عین حال، معلم حواسش هست که فناوری جای رابطه انسانی را نگیرد و در واقع انواع روشهای تدریس را با هم ترکیب میکند. در روش تدریس یک معلم موفق، ابزارهای دیجیتال در خدمت هدف آموزشی هستند، نه این که خودشان هدف شوند.
دادن بازخورد سازنده، مشخص و بهموقع
لیست تکنیک های تدریس معلم موفق بدون بازخورد موثر کامل نمیشود. نمره دادن بدون توضیح، کمک زیادی به رشد دانشآموز نمیکند. معلم موفق سعی میکند بعد از آزمون، تکلیف یا ارائه، چند نکتهی مشخص درباره نقاط قوت و جاهایی که نیاز به بهبود دارند به دانشآموز بگوید. مثلا به جای «خوب نبود»، میگوید: «مقدمهات جذاب بود، اما اگر در بدنه انشایت مثالهای بیشتری میزدی، نوشتهات قانعکنندهتر میشد.» این نوع بازخورد، محترمانه و سازنده است.
مدیریت صحیح کلاس درس
حتی بهترین روشهای آموزشی هم در کلاس بینظم جواب نمیدهند. یکی از پایههای روش تدریس یک معلم موفق، توانایی مدیریت آرام و قاطع کلاس است. این یعنی از همان جلسات اول، قواعد روشن، قابلفهم و منصفانهای برای رفتار در کلاس تعریف میشود و معلم در اجرای آنها ثبات دارد. احترام متقابل، شنیدن صدای دانشآموز، پرهیز از تحقیر یا برچسبزدن و واکنش مناسب به بینظمیها، فضای امنی میسازد که در آن بچهها جرات اشتباه کردن و سوال پرسیدن پیدا میکنند. در چنین فضایی، یادگیری عمیقتر و سالمتر اتفاق میافتد.
داستانگویی و روایتگری
ذهن انسان با داستانها ارتباط عمیقتری برقرار میکند. روش تدریس معلم موفق معمولا شامل نوعی داستانگویی در دروس مختلف است. معلم میتواند برای شروع یک مبحث، داستان کوتاهی از زندگی دانشمندان، یک موقعیت واقعی در جامعه یا حتی یک قصه خیالی مرتبط تعریف کند. داستان، احساس را درگیر میکند و باعث میشود مفهوم در ذهن بنشیند. وقتی دانشآموز یک مفهوم را در قالب روایت به یاد بسپارد، هم راحتتر آن را به یاد میآورد و هم احتمال بیشتری دارد که آن را در موقعیتهای جدید به کار بگیرد.
شخصیسازی و توجه به تفاوتها
در کلاسهای پرجمعیت شاید نشود برای هر دانشآموز برنامهی جدا نوشت، اما نحوه تدریس معلم موفق در کلاس طوری است که تفاوت سطح و سرعت یادگیری بچهها را نادیده نمیگیرد. معلم میتواند برای یک مهارت، تمرینهای در سه سطح آسان، متوسط و چالشی آماده کند تا هر دانشآموز بر اساس تواناییاش کار کند. همچنین، برای دانشآموزانی که عقبتر هستند، توضیحهای سادهتر و وقت اضافه در نظر میگیرد و برای بچههای قویتر، پروژههای عمیقتر تعریف میکند. این نوع شخصیسازی نسبی، حس عدالت آموزشی را بالا میبرد و انگیزه را در هر دو گروه حفظ میکند.
تقویت مهارت پرسشگری و تفکر انتقادی
در روش تدریس یک معلم موفق، هدف فقط پاسخ دادن به سوالها نیست؛ بلکه معلم تلاش میکند بچهها را به پرسیدن سوالهای بهتر عادت دهد. او به جای این که همه چیز را حاضر و آماده تحویل بدهد، گاهی عمدا بخشی از مسیر را باز میگذارد تا دانشآموز خودش دنبال جواب برود. سوالهایی مثل «به نظرت اگر این اتفاق نمیافتاد، چه میشد؟» یا «کدام بخش این متن را قبول نداری و چرا؟» ذهن را به سمت تحلیل و نقد فعال میبرد. این نوع روش تدریس، دانشآموزان را برای زندگی واقعی آماده میکند.
ارزشیابی مستمر دانشآموزان
امتحان پایان ترم، تصویر کاملی از یادگیری دانشآموز ارائه نمیدهد. در تکنیک های تدریس معلم موفق، معلم از ارزشیابی مستمر استفاده میکند؛ یعنی در طول ترم با امتحانهای کوتاه، تکالیف کوچک، مشاهدهی مشارکت در کلاس و پروژههای کوتاه، سطح یادگیری را میسنجد. این روش هم استرس امتحان نهایی را کم میکند، هم به خود معلم نشان میدهد کجا باید روش تدریسش را اصلاح کند. از طرفی، دانشآموز انگیزه بیشتری برای تلاش منظم خواهد داشت و یادگیری مرحلهبهمرحله پیش میرود.
الگو بودن شخصیتی معلم
در نهایت، روش تدریس یک معلم موفق فقط در مهارت تدریس او خلاصه نمیشود؛ رفتار، گفتار و منش معلم، خودش «بزرگترین درس» برای دانشآموز است. احترام، صداقت، زمانشناسی، مسئولیتپذیری، نحوهی برخورد با اشتباه و حتی واکنش معلم به نقد، همه و همه برای بچهها الگو میسازد. تحقیقات آموزشی هم نشان دادهاند که رابطهی عاطفی سالم بین معلم و دانشآموز، یکی از قویترین شاخصهای موفقیت تحصیلی است.
نقش نحوه تدریس در شکلگیری جامعه چیست؟
وقتی از تغییرات بزرگ اجتماعی حرف میزنیم، معمولا به سیاست، اقتصاد یا فناوری اشاره میکنیم، اما ریشهی بسیاری از این تغییرات سالها قبل در کلاسهای درس شکل گرفته است! روش تدریس یک معلم موفق میتواند نسلهایی را پرورش دهد که توان تفکر مستقل، همکاری سازنده و مسئولیتپذیری اجتماعی دارند. معلمی که به جای حفظمحوری، از روش تدریس نوین و فعالیتمحور استفاده میکند، به دانشآموز یاد میدهد سوال بپرسد، دلیل بخواهد و برای حل مسئله تلاش کند.
چنین دانشآموزی در آینده شهروندی میشود که به جای شکایت کردن، دنبال راهحل میگردد. نحوه تدریس معلم وقتی بر احترام، گفتوگو، پذیرش تفاوتها و کار گروهی بنا شده باشد، جامعهای میسازد که در آن تابآوری، خلاقیت و همفکری، ارزش است.
جمعبندی
در پایان باید تاکید کرد که روش تدریس یک معلم موفق ترکیبی از شناخت عمیق محتوا، درک واقعی از نیازهای دانشآموز، استفاده از تکنیکها و توجه به نقش اجتماعی آموزش است. معلم موفق، کلاس را به یک محیط زنده و پویا تبدیل میکند؛ جایی که دانشآموز فقط شنونده نیست، بلکه درگیر فکر کردن، سوال پرسیدن، تجربه کردن و ساختن است. در چنین فضایی، نحوه تدریس معلم موفق در کلاس روی اعتمادبهنفس، انگیزه و حتی انتخابهای آیندهی بچهها اثر میگذارد. هر معلم با بازنگری در روش کار خود، میتواند یک قدم به این الگوی مطلوب نزدیکتر شود؛ قدمی که شاید در ظاهر کوچک باشد، اما در مقیاس جامعه، بسیار بزرگ و ماندگار است.
