ارتباط موثر از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی هر انسانی است که لازمه‌ی این توانایی کلیدی، آگاهی از مهارت های ارتباطی و تسلط بر آن‌هاست. ما با شناخت از این که مهارت های ارتباطی چیست و انواع آن، می‌توانیم ارتباط موثر برقرار کنیم. به هر حال انسان موجودی اجتماعی است و شکوفایی آن در اجتماع و با ارتباطاتش شکل می‌گیرد.
ارتباط در ساده‌ترین تعریف به معنای انتقال اطلاعات از فردی به فردی دیگر است. انسان‌ها از بدو تولد برای بقا و پیشرفت به ارتباط با یکدیگر نیازمندند، در واقع هر شخص خواه یا ناخواه برای انجام ساده‌ترین کارهای روزمره تا همکاری و تعاملات کاری یا خاص، در تعامل با افراد گوناگون است. در این مطلب از الوکام، پلتفرم برگزاری کلاس آنلاین، به سراغ این شاه کلید موفقیت، یعنی مهارت ارتباطی می‌رویم تا موانعی که مثل درهای بسته در مسیر ما قرار دارند را باز و از آن‌ها گذر کنیم.
تاثیرگذارترین افراد کسانی هستند که توانایی ارتباط شفاف و واضح دارند، به عبارتی دیگر کسانی که «انواع مهارت های ارتباطی» را دارا هستند. مهارت ارتباطی مجموعه‌ای از توانایی‌ها و مهارت‌هاست که باعث می‌شود شخص بتواند افکار، احساسات و خواسته‌هایش را به شکل درست و موثر منتقل کند و در مقابل نیز توانایی درک و پذیرش افکار، احساسات و خواسته‌های دیگران را نیز داشته باشد. این مهارت‌ها باعث می‌شود گفت‌وگو و تعامل‌های شما مانند اجرایی موزون و هماهنگ باشد که طرفین از آن لذت می‌برند.
انواع مهارت های ارتباطی
در نگاه کلی به این که مهارت های ارتباطی چیست می‌توان این مهارت‌ها را به دو دسته‌ی مهارت‌های کلامی و مهارت‌های غیرکلامی تقسیم‌بندی کرد، اما در نگاه دقیق‌تر و موشکافانه که ما به سراغ آن رفتیم انواع مهارت های ارتباطی و اجتماعی عبارت‌اند از:
- مهارت کلامی
- مهارت غیرکلامی
- مهارت نوشتاری
- مهارت بین فردی
- مهارت ارائه
که در ادامه به سراغ توضیحات بیشتر هر کدام می‌رویم.
مهارت کلامی
مهارت کلامی، مجموعه توانایی‌های مربوط به ارتباط با دیگران از طریق حرف زدن، سخنرانی، گفت‌وگو، بحث و برخوردهای شفاهی است. ارتباط کلامی به مجموعه خاصی از مهارت‌ها نیاز دارد که بر استفاده از کلمات برای انتقال اطلاعات تمرکز می‌کند. اگرچه این به هر دو ارتباط نوشتاری و گفتاری اشاره دارد، اما در درجه اول هنگام توصیف ارتباط از طریق گفتار استفاده می‌شود. مهارت کلامی مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در ارتباطات انسانی است که نقش پررنگی در شکل‌گیری و کیفیت ارتباطات دارد و در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله شغلی، اجتماعی، تحصیلی و روابط شخصی باید به آن توجه کرد. این مهارت به‌خصوص برای افرادی که در حوزه‌هایی مانند مذاکرات، فروش، رهبری و مدیریت فعالیت می‌کنند بسیار حیاتی است.
برخی از انواع رایج مهارت های کلامی عبارتند از:
- صبحت کردن
- مذاکره (باید بدانید مذاکره چیست و چطور می‌توانید آن را بهبود ببخشید)
- پرسش و پاسخ
- ارائه
مهارت‌های غیرکلامی
از مهارت‌های کلامی گفتیم، اما کلام و کلمه تنها راه‌های ارتباطی میان ما انسان‌ها نیستند؛ حتی سکوت میان واژه‌ها نیز در روابط پیچیده انسانی می‌تواند معانی گوناگونی داشته باشد. مهارت‌های غیرکلامی، راه‌های مختلفی برای انتقال پیام بدون استفاده از کلمات هستند. این مهارت‌ها نقشی حیاتی در برقراری ارتباط موثر و درک متقابل ایفا می‌کنند. ما به صورت ناخودآگاه انواع مهارت های ارتباطی غیرکلامی را در تعاملات خود به کار می‌بریم، اما تسلط و شناخت درباره این که این‌گونه از مهارت‌های ارتباطی چیست و انواع آن، می‌تواند تغییرات مثبت و چشمگیری در جواب سوال: « چگونه مهارت های ارتباطی خود را تقویت کنیم؟» باشد.
برخی از انواع رایج مهارت‌های غیرکلامی عبارتند از:
- زبان بدن
- تماس چشمی
- تن صدا
- لمس
- ظاهر
مهارت‌های نوشتاری
ارتباط نوشتاری یک مهارت حیاتی در عصر تکنولوژی و مدرنیته است. در بیشتر مشاغل افراد نیاز به برقراری ارتباط کتبی از طریق ایمیل، نامه‌های رسمی، یادداشت‌ها و پیام‌های آنلاین دارند. مثلا بخشی از وظایف مدیر اداری نامه‌نگاری‌های اداری است. تسلط در مهارت های ارتباطی نوشتاری به شما این امکان را می‌دهد که در ارتباطات رسمی، کاری یا اداری به شکلی حرفه‌ای و استاندارد ظاهر شوید. همچنین دارا بودن این مهارت ارتباطی می‌تواند تسهیل‌کننده بسیاری از امور باشد.
ارتباط به وسیله مهارت نوشتاری هر پیام مکتوبی است که دو یا چند نفر با یکدیگر رد و بدل می‌کنند. ارتباطات نوشتاری معمولا به شکل رسمی هستند و می‌توان از منابع مختلفی انواع آن‌ها را آموخت. نمونه‌هایی از ارتباطات نوشتاری عبارتند از:
- ایمیل‌ها
- پیام‌های متنی
- نامه‌های اداری
- گزارش
- درخواست
- قرارداد
مهارت بین فردی
مهارت های ارتباطی بین فردی مجموعه‌ای از توانایی‌ها و رفتارهاست که به ما در برقراری ارتباط و تعامل موثر با دیگران کمک می‌کند. این مهارت‌ها در تمام جنبه‌های زندگی ما، از جمله روابط شخصی، شغلی و اجتماعی، نقش مهمی دارند. مهارت‌های بین فردی در دنیای امروز از اهمیت بالایی برخوردار هستند، زیرا این مهارت‌ها به ما کمک می‌کنند تا روابط پایدار و سالمی با افراد مختلف ایجاد کنیم، در شغل و تخصصی که داریم موفق ظاهر شویم، در جامعه و اجتماع‌های گوناگون مشارکت فعال و پررنگ داشته باشیم و…
برخی از مهم‌ترین مهارت‌های بین فردی عبارتند از:
- همدلی
- کار گروهی
- حل تعارض‌ها
مهارت ارائه
شاید بتوان این مهارت ارتباطی را ترکیبی قوی و کامل از چهار مهارت قبلی دانست. مهارت ارائه باکیفیت می‌تواند جواب کاملی برای سوال مهارت های ارتباطی چیست باشد. ارائه دادن امری است که به صورت روزمره با آن سروکار داریم و گاهی اوقات این مهارت به شکلی پررنگ و موثر می‌تواند خودش را نشان دهد و نتایج حیرت‌انگیزی را بر جای بگذارد. این مهارت به ما کمک می‌کند تا اطلاعات و ایده‌های خودمان را به طور واضح و آن طور که می‌خواهیم به دیگران منتقل کنیم و افراد را در شرایط مختلف به هدف و منظوری که داریم مجذوب کنیم. اثرات مثبت این مهارت ارتباطی با گذشت زمان باعث افزایش اعتمادبهنفس می‌شود که با پیشرفت در جنبه‌های مختلف زندگی همراه خواهد بود.
آموزش مهارت های ارتباطی و تقویت آن‌ها
تا این بخش از مطلب مهارت های ارتباطی و اجتماعی چیست با مفهوم مهارت های ارتباطی، چیستی و میزان اهمیت آن آشنا شدید، اما احتمالا حین خواندن مطلب این سوال در ذهن شما به وجود آمده است که چگونه مهارت های ارتباطی خود را تقویت کنیم؟ آیا واقعا می‌توان این مهارت‌ها را تقویت کرد؟
خبر خوب این است که بله، مانند بسیاری از مهارت‌ها، آموزش مهارت های ارتباطی نیز امکان‌پذیر است. برای آموزش و تقویت این مهارت‌ها باید علاقه‌مند و صبور باشید تا با تمرین و تکرار و گذر زمان، نتایج جذاب و هیجان‌انگیز یادگیری این مهارت‌های کاربردی را در ابعاد مختلف زندگی شخصی، کاری یا حتی تقویت کار تیمی ببینید. در این بخش تعدادی از روش‌های تمرین و یادگیری برای بهبود انواع مهارت های ارتباطی را به شما می‌گوییم. این روش‌ها عبارتند از:
- نوع ارتباط را بشناسید
- خوب گوش کنید
- ترس از ارتباط را کنار بگذارید
- پیوسته تمرین کنید
- با مخاطب ارتباط بگیرید
- مدیریت زبان بدن را فراموش نکنید
- واضح و شفاف باشید
- نسبت به خودتان آگاه باشید
- پذیرش داشته باشید
- فن بیان خود را تقویت کنید
نوع ارتباط را بشناسید
هر موقعیت و شرایطی با توجه به جایگاه، میزان صمیمیت و اهداف، نیازمند پیاده‌‌سازی مدل ارتباطی مخصوص آن است. در واقع شما نمی‌توانید با یک مدل ارتباطی در موقعیت‌های مختلف حاضر شوید و در تمامی آن‌ها نتایج مطلوبی کسب کنید. با شناخت انواع ارتباط، می‌توانیم بفهمیم که هر فرد چگونه با دیگران تعامل برقرار می‌کند و چه چیزهایی برای او در یک رابطه مهم است. این امر به ما کمک می‌کند تا خود و دیگران را بهتر درک کنیم و روابط قوی‌تر و پایدارتری ایجاد کنیم.
خوب گوش کنید
احتمالا حکایت معروفی که می‌گوید: «مرا دو گوش داده‌اند و یک زبان، یعنی دو چندان که می‌گویی می‌شنوی… کم گوی و به جز مصلحت خویش مگو… » را شنیده‌اید، این نمونه و نمونه‌های دیگر در فرهنگ ما و ارتباطات، یادآور اهمیت گوش دادن هستند. گوش دادن به معنای شنیدن صدا و آواها نیست! گوش دادن به معنای توجه و دل سپردن به مخاطب است. شنونده بودن یکی از مهارت های ارتباطی ارزشمند میان انواع مهارت های ارتباطی است.
ترس از ارتباط را کنار بگذارید
ترس از ارتباط برای بسیاری از ما امری طبیعی است که می‌تواند پیشرفت و رشد ما در زندگی را محدود کند، اما این ترس قابل مدیریت و کنترل کردن است. بررسی و درک این که ترس از ارتباط از کجا ناشی می‌شود، می‌تواند در مدیریت آن موثر باشد. بپذیرید که ترس از ارتباط برای بسیاری از افراد وجود دارد ؛ این پذیرش می‌تواند به شما کمک کند تا راحت‌تر با این ترس روبه‌رو شوید. با تجربه کردن مدل‌های مختلف ارتباطی و موفقیت‌های کوچک در ارتباط با دیگران، اعتمادبهنفس خود را افزایش دهید تا ترس کم‌رنگ شود. در مواردی که مشکلات جدی ارتباطی دارید هم می‌توانید از متخصصین مربوطه مانند روان‌شناسان کمک بگیرید.
پیوسته تمرین کنید
استمرار، تکرار و تمرین در هر نوع از آموزش و یادگیری از مهم‌ترین کارهاست. در یادگیری مهارت های ارتباطی نیز تمرین راهکارهای ارائه‌شده می‌تواند مهارت‌های شما را به عاداتی سازنده تبدیل کند. تمرین مستمر به ایجاد عادت می‌انجامد که باعث می‌شود مهارت‌ها به طور طبیعی و اتوماتیک اجرا شوند. در ضمن هرچه فرد بیشتر تمرین کند و به نتایج مثبتی برسد، اعتمادبهنفس او بیشتر شده و به موفقیت نزدیک‌تر می‌شود.
با مخاطب ارتباط بگیرید
درک نیازها، احساسات و تجربیات مخاطب از اهمیت بسیاری برخوردار است. با توجه به شناخت کامل از مخاطب و درک صحیح از موقعیت او، می‌توانید اصول مهارت ارتباط موثر را به کار بگیرید و ارتباط موثری با او برقرار کنید. همچنین توانایی پذیرش دیدگاه‌ها و نظرات مختلف مخاطبان و انعطاف نشان دادن در ارتباط با آن‌ها، باعث تقویت ارتباط تعاملی و ایجاد احساس همدلی می‌شود. اطمینان حاصل کنید که ارتباط شما با مخاطبان شفاف و روشن است. در نهایت سعی کنید ارتباطات خود را با مخاطبان به شکلی دوستانه و صمیمی برقرار کنید. ایجاد ارتباط عاطفی با مخاطبان می‌تواند ارتباط موثرتری را فراهم کند.
زبان بدن را فراموش نکنید
همان‌طور که در بخش انواع مهارت های ارتباطی گفتیم، مهارت‌های غیرکلامی دسته گوناگونی از ارتباط را شامل می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها زبان بدن است. به دقت به حرکات بدن خود و دیگران توجه کنید و آن‌ها را درک کنید، زبان بدن افراد می‌تواند نشان‌دهنده احساسات، نگرانی‌ها و بازگوکننده افکارشان باشد. با تمرین مستمر و تحلیل زبان بدن خود و دیگران، مطالعه منابع و شرکت در کلاس‌های آموزشی می‌توانید تسلط بیشتری بر زبان بدن خود داشته باشید و زبان بدن دیگران را نیز بخوانید. برای مثال، می‌توانید ویدیوهای خود را ضبط کرده و سپس آن‌ها را بررسی کنید تا نواقص و نقاط قوت را بهتر متوجه شوید.
واضح و شفاف باشید
اگر در ارتباط امکان مرور مطالب و محتوا را دارید، حتما قبل از در میان گذاشتن آن با دیگران، توجه کنید که خودتان تسلط کافی داشته باشید. هنگام گفت‌وگوهای آنی و از پیش تعیین‌نشده از پیچیده و گنگ حرف زدن بپرهیزید و از انتقال درست و واضح اطلاعات اطمینان حاصل کنید. در ارائه‌های کاری و تخصصی می‌توانید از محتوای بصری آموزشی متناسب برای درک بهتر مخاطب کمک بگیرید.
نسبت به خودتان آگاه باشید
برای داشتن مهارت ارتباطی درست و باکیفیت نسبت به حالات و عواطفی که دارید آگاه باشید و با در نظر گرفتن آن‌ها ارتباط برقرار کنید. در جمع‌ها و ارتباطاتی که نتایج مثبتی برای شما دارند بیشتر حضور پیدا کنید تا احساساتی مانند اعتمادبهنفس و هوش هیجانی در شما تقویت شود. اصلا می‌دانید هوش هیجانی چیست و چطور تقویت می‌شود؟ یکی از روش‌ها برای این که بدانیم چگونه مهارت های ارتباطی خود را تقویت کنیم، تحلیل و مرور ارتباط است. با تکرار این کار می‌توانید کنترل بیشتری بر خود داشته باشید و حتی زبان بدن و کلامتان را با یکدیگر هماهنگ کنید.
پذیرش داشته باشید
احتمالا موضوع پذیرش در موارد مختلف از جمله در مبحث مهارت های ارتباطی به اشتباه در ذهن افراد تداعی‌کننده‌ی ضعف و کوتاه آمدن از مواضع است، اما پذیرش و درک، مسیری برای گسترش زاویه دید و نگاه چندبعدی است. پذیرش افراد و شرایط مختلف در ارتباط، باعث ایجاد روابط سالم و موثر می‌شود. در ضمن وقوع نگرانی‌ها و اختلافات از طریق پذیرش کاهش می‌یابد و می‌تواند به فرآیند حل مسائل کمک کند. پذیرش در ارتباط با دیگران موجب ایجاد یک فضای باز می‌شود که افراد می‌توانند بی‌تردید و بدون ترس از قضاوت‌های منفی، احساسات و افکار خود را به اشتراک بگذارند.
فن بیان خود را تقویت کنید
فن بیان یک مهارت بسیار ارزشمند و کاربردی از میان مهارت های ارتباطی است که در زندگی شخصی و حرفه‌ای به شما کمک می‌کند تا ارتباطات موفقی داشته باشید. تقویت فن بیان یک فرایند تدریجی و نیازمند تمرین و ممارست است. شما با انجام تمرینات و تکنیک‌های مختلف می‌توانید به طور قابل‌توجهی مهارت‌های سخنرانی خود را ارتقا دهید. چند راهکار برای تقویت فن بیان عبارتند از:
- تکنیک‌های تنفس صحیح را یاد بگیرید.
- لحن صدای خود را متناسب با موضوع صحبت خود تغییر دهید.
- از ارتباط چشمی و زبان بدن استفاده کنید.
- با دوستان و اعضای خانواده خود صحبت کنید.
- در گروه‌ها و انجمن‌های مختلف عضو شوید و سخنرانی کنید.
- در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی فن بیان شرکت کنید.
- به سخنرانی‌ها و ارائه‌های افراد دیگر گوش دهید.
به یاد داشته باشید...
در پایان، مهارت های ارتباطی به‌عنوان یکی از مهارت‌های بنیادی و حیاتی در زندگی، می‌تواند در بهبود روابط شخصی، حرفه‌ای و اجتماعی ما تاثیر چشمگیری داشته باشد. با ارتقا انواع مهارت‌های ارتباطی، می‌توانیم به درستی و با موفقیت پیام‌ها و ایده‌های خود را منتقل کنیم، روابط موثری برقرار کنیم و به دنبال دستیابی به اهداف و رویاهای خود برویم. بنابراین، باید همیشه به یاد داشته باشیم که بهبود و یادگیری مهارت های ارتباطی و اجتماعی به ما کمک می‌کند تا زندگی موفقی را شکل دهیم و شبکه ارتباطی گسترده و باکیفیتی را ایجاد کنیم.
