فرض کنید داخل کلاسی نشسته‌اید که شور و اشتیاق در آن موج می‌زند؛ دانش‌آموزان با خلاقیت و پویایی در حال بحث و گفت‌وگو هستند، معلم نقشی تسهیل‌گر دارد و یادگیری به مثابه یک ماجراجویی جذاب در جریان است. این توصیف صحنه‌ای ایده‌آل از یک کلاس درس پویا و اثرگذار است که با بهره‌گیری از الگوی تدریس و فنون تدریس درست، قابل دسترس خواهد بود. الگوهای تدریس، نقشه راهی هستند که معلمان را در طراحی و اجرای فرآیند یادگیری یاری می‌کنند. این الگوها با ارائه ساختاری مشخص، به معلمان کمک می‌کنند تا تجربیات یادگیری معنادار و ماندگاری را برای دانش‌آموزان رقم بزنند.
در این مقاله از الوکام، پلتفرم برگزاری کلاس آنلاین، سفری به دنیای ارزشمند و مهم الگوی تدریس خواهیم داشت و با انواع مختلف آن آشنا می‌شویم؛ به بررسی مزایای هر الگو می‌پردازیم و گام‌هایی را برای انتخاب الگوی مناسب برای هر موقعیت آموزشی برمی‌داریم. همراه ما باشید تا دریابیم که چگونه با استفاده از الگوهای تدریس، می‌توانیم کلاس‌های درس و مدرسه آنلاین را به محیط‌هایی پویا، خلاق و پرنشاط تبدیل کنیم و شعله‌ی یادگیری را در دل دانش‌آموزان روشن کنیم؛ زیرا که محیط‌های آموزشی سازنده آینده فرزندان و آینده ما هستند.
اما الگوی تدریس چیست؟ الگوی تدریس چهارچوبی نظام‌مند و هدفمند است که به معلمان در طراحی، اجرا و ارزشیابی فرآیند یادگیری کمک می‌کند. این الگوها، مسیری روشن را برای هدایت معلمان در نحوه ارائه محتوا، سازماندهی فعالیت‌های آموزشی، افزایش و بهبود انگیزه دانش‌آموزان و سنجش میزان یادگیری آن‌ها ترسیم می‌کنند. در واقع همان‌طور که گفتیم الگوهای تدریس به مثابه نقشه راهی عمل می‌کنند که معلمان را از نقطه آغاز (اهداف آموزشی) به نقطه نهایی (یادگیری اثربخش دانش‌آموزان) هدایت می‌کنند.
چرا الگوی تدریس مهم است؟
فرض کنید سوار بر قطاری هستید که هیچ مقصدی ندارد. این قطار نه‌تنها شما را به مقصدی نمی‌رساند، بلکه مسیر حرکتش هم مشخص نیست و ممکن است شما را به بیراهه بکشاند. تدریس بدون الگو نیز مانند سفری با چنین قطاری است. الگوی تدریس، نقشه راهی است که به کمک آن، معلمان می‌توانند دانش‌آموزان را به سوی مقصدی مشخص، که همان یادگیری عمیق و پایدار است، هدایت کنند. این نقشه‌ی راه، مسیری روشن و نظام‌مند را برای ارائه محتوا، سازماندهی فعالیت‌های‌آموزشی، ایجاد انگیزه دانش‌آموزان و سنجش میزان یادگیری آن‌ها ترسیم می‌کند که پیاده سازی و بهره‌گیری از آن در انواع قالب کلاس درس حضوری یا برگزاری کلاس های آنلاین الزامی است.
فواید به‌کارگیری الگوی تدریس
استفاده از انواع الگوهای تدریس از جمله الگوی به یاد سپاری، تدریس کاوشگری، الگوی تدریس استقرایی، تدریس به شیوه همیاری ، الگوی بدیعه پردازی، و … در فرآیند یادگیری، فواید و مزایای متعددی را برای معلمان، مدرسین، دانش‌آموزان و در نهایت کل سیستم آموزشی به همراه دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این فواید اشاره می‌کنیم که عبارت‌اند از:
- ایجاد ساختار و نظم
- ارتقای کیفیت یادگیری
- افزایش انگیزه و علاقه
- تسهیل ارزشیابی و بازخورد
- ارتقای عدالت آموزشی
- افزایش کارایی و اثربخشی آموزشی
- ایجاد تنوع و پویایی در کلاس درس
- توانمندسازی معلمان
ایجاد ساختار و نظم
الگوهای تدریس، چارچوبی نظام‌مند و هدفمند را به معلمان ارائه می‌دهند و به آن‌ها کمک می‌کنند تا فرآیند تدریس را با برنامه‌ریزی دقیق و سازماندهی منظم پیش ببرند. این امر از سردرگمی و اتلاف وقت جلوگیری می‌کند و به معلمان کمک می‌کند تا بر روی اهداف آموزشی تمرکز کنند و به طور موثرتری به آن‌ها دست یابند.
ارتقای کیفیت یادگیری
این الگوها با تأکید بر روش‌های فعال یادگیری، دانش‌آموزان را از حالت انفعال خارج می‌کنند و آن‌ها را به مشارکت فعال در فرآیند یادگیری ترغیب می‌کنند. این امر به درک عمیق‌تر مفاهیم، تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی، افزایش خلاقیت و پرورش روحیه پژوهش در دانش‌آموزان کمک می‌کند.
افزایش انگیزه و علاقه
الگوهای خلاق و متنوع تدریس می‌توانند شور و اشتیاق را در دانش‌آموزان برانگیخته و آن‌ها را به یادگیری علاقه‌مندتر کنند. تنوع در فعالیت‌های آموزشی، استفاده از روش‌های جذاب تدریس و ایجاد فضای شاد و پویای یادگیری، می‌تواند انگیزه دانش‌آموزان را برای یادگیری مضاعف کند.
تسهیل ارزشیابی و بازخورد
الگوهای تدریس با ارائه معیارهای مشخص و ساختارمند، به معلمان در ارزشیابی، اثربخشی تدریس و ارائه بازخورد مناسب به دانش‌آموزان کمک می‌کنند. این امر به معلمان کمک می‌کند تا نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان را به طور دقیق شناسایی کنند و در صورت نیاز در روش‌های تدریس خود تجدید نظر کرده و به رفع اشکالات دانش‌آموزان بپردازند.
ارتقای عدالت آموزشی
استفاده از الگوهای تدریس مناسب و متنوع، می‌تواند به توزیع عادلانه فرصت‌های یادگیری برای همه دانش‌آموزان، با توجه به سبک‌های یادگیری و نیازهای فردی آن‌ها کمک کند. این مزیت باعث می‌شود همه دانش‌آموزان بدون در نظر گرفتن شرایط، از نعمت آموزش و سوادآموزی بهره‌مند شوند و گام عظیم و همگانی در مسیر روشنگری برداریم.
افزایش کارایی و اثربخشی آموزشی
الگوهای تدریس با ارتقای کیفیت یادگیری، افزایش انگیزه دانش‌آموزان و تسهیل ارزشیابی، به طور کلی به کارایی و اثربخشی نظام آموزشی کمک می‌کنند.
ایجاد تنوع و پویایی در کلاس درس
الگوهای تدریس مختلف، روش‌های متنوعی را برای ارائه محتوا و سازماندهی فعالیت‌های آموزشی ارائه می‌دهند. این تنوع می‌تواند به ایجاد فضایی پویا و جذاب در کلاس درس کمک کند و از یکنواختی و کسالت‌بار شدن فرآیند یادگیری جلوگیری کند.
مثلا در الگوی تدریس ایفای نقش دانش‌آموزان از حالت منفعل خارج می‌شوند و مشارکت می‌کنند، نقش‌های مختلفی به آن‌ها داده می‌شود و از جنبه‌های متفاوتی به مسائل نگاه می‌کنند.
توانمندسازی معلمان
استفاده از الگوهای تدریس، به معلمان کمک می‌کند تا مهارت‌ها و دانش خود را در زمینه تدریس ارتقا دهند و به معلمان توانمندتر و کارآمدتری تبدیل شوند که مهارت تدریس و آموزش آن‌ها دیگر محدود به شرایط و موقعیت نیست.
انواع الگوی تدریس
انواع الگوی تدریس چهارچوب‌هایی هستند که به معلمان کمک می‌کنند تا درس‌های مؤثر طراحی و اجرا کنند. آن‌ها بر اساس نظریه‌های یادگیری و آموزش بنا شده‌اند و مجموعه‌ای از مراحل را ارائه می‌دهند که معلمان می‌توانند از آن‌ها برای هدایت تدریس خود استفاده کنند. در ساده‌ترین حالت تفاوت آموزش و یادگیری می‌توان گفت که آموزش شرط لازم برای یادگیری است، اما کافی نیست؛ به این معنی که برای یادگیری عمیق و پایدار، لازم است که در معرض آموزش و الگوهای تدریس قرار بگیریم، اما این فقط آغاز راه است. یادگیری واقعی زمانی اتفاق می‌افتد که خودمان به طور فعال درگیر فرآیند یادگیری شویم، مفاهیم را درک کنیم، مهارت‌ها را تمرین کنیم و از دانش خود در موقعیت‌های مختلف استفاده کنیم.
الگوی تدریس استقرایی: گامی به سوی تفکر عمیق‌تر
الگوی تدریس استقرایی یکی از روش‌های مؤثر و جذاب در آموزش است که بر پایه مشاهده و استنباط دانش‌آموزان از داده‌ها و تجربیات عملی بنا شده است. در این الگو، معلم به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد تا از طریق مشاهده، جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل داده‌ها به کشف و فهم مفاهیم علمی برسند. به جای ارائه مستقیم و از پیش تعیین‌شده‌ی مفاهیم، معلم با طرح سوالات و فعالیت‌های عملی، دانش‌آموزان را به سمت کشف و نتیجه‌گیری هدایت می‌کند. این روش به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا به صورت فعال و خلاقانه در فرآیند یادگیری شرکت کنند و مهارت‌های تحلیلی و استدلالی خود را تقویت کنند.
در الگوی تدریس استقرایی، معلم ابتدا با ارائه یک مسئله یا پدیده علمی دانش‌آموزان را به فکر وادار می‌کند، سپس از آن‌ها می‌خواهد تا با مشاهده دقیق و جمع‌آوری شواهد، به تحلیل و تفسیر داده‌ها بپردازند. در نهایت، دانش‌آموزان با هدایت معلم به نتیجه‌گیری‌های علمی و استخراج مفاهیم کلی می‌رسند. این فرآیند نه تنها باعث درک عمیق‌تر مفاهیم می‌شود، بلکه توانایی‌های پژوهشی و علمی دانش‌آموزان را نیز تقویت می‌کند. با استفاده از این روش، یادگیری به یک تجربه فعال و مشارکتی تبدیل می‌شود که انگیزه و علاقه دانش‌آموزان به موضوعات علمی را افزایش می‌دهد.
مراحل کلیدی الگوی تدریس استقرایی
- تعیین و معرفی موضوع
- مشاهده و جمع‌آوری داده‌ها
- تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها
- استنباط و نتیجه‌گیری
- کاربرد مفاهیم
الگوی تدریس استقرایی، رویکردی مؤثر برای پرورش نسلی از دانش‌آموزان خلاق، متفکر انتقادی و مستقل است. با استفاده از این الگو، معلمان می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا نه تنها مفاهیم را یاد بگیرند، بلکه نحوه یادگیری و حل مسائل را نیز به طور مستقل بیاموزند.
الگوی تدریس سقراطی: جرقه‌ای برای روشن شدن ذهن‌ها
الگوی تدریس سقراطی یک روش آموزشی است که بر پایه گفت‌وگو و پرسش و پاسخ بین معلم و دانش‌آموز بنا شده است. این روش از نام سقراط، فیلسوف یونانی، گرفته شده که به جای ارائه پاسخ‌های مستقیم، با طرح سوالات هوشمندانه دانش‌آموزان را به تفکر وادار می‌کرد. در این الگو، معلم با طرح سوالات عمیق و چالش‌برانگیز سعی می‌کند تا دانش‌آموزان را به تحلیل، استدلال و کشف مفاهیم جدید هدایت کند. هدف اصلی این روش، توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی و توانایی استدلال منطقی در دانش‌آموزان است.
در الگوی تدریس سقراطی، معلم به جای انتقال مستقیم اطلاعات، نقش یک راهنما را ایفا می‌کند که از طریق سوالات مناسب، دانش‌آموزان را به بررسی دقیق‌تر موضوعات وادار می‌کند. این فرآیند باعث می‌شود که دانش‌آموزان به طور فعال در یادگیری شرکت کنند و به جای حفظ اطلاعات، به فهم عمیق‌تری از مفاهیم برسند. با استفاده از این روش، دانش‌آموزان نه تنها دانش خود را افزایش می‌دهند، بلکه توانایی پرسیدن سوالات معنادار و یافتن پاسخ‌های منطقی را نیز تقویت می‌کنند. این روش به ویژه در آموزش موضوعات فلسفی، اخلاقی و علوم انسانی بسیار موثر است، زیرا به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با دیدگاهی نقادانه به موضوعات بنگرند و توانایی‌های تحلیلی خود را بهبود بخشند.
مراحل کلیدی روش تدریس سقراطی
- معرفی موضوع
- پرسشگری
- بحث و گفت‌وگو
- تعمق و کاوش
- نتیجه‌گیری
الگوی تدریس سقراطی را می‌توان در طیف وسیعی از موضوعات درسی، از جمله فلسفه، علوم، علوم اجتماعی، زبان و هنر به کار برد. این الگو برای آموزش مفاهیم انتزاعی و پیچیده که نیاز به تفکر عمیق و بحث و گفت‌وگو دارند، بسیار مناسب است.
الگوی تدریس جز به کل: سفری از اجزا به سوی کلیت
الگوی تدریس جز به کل (Part-to-Whole Instructional Model) یک روش آموزشی است که در آن فرآیند یادگیری از بررسی جزئیات و اجزای کوچکتر یک موضوع شروع شده و سپس به تدریج به کل موضوع گسترش می‌یابد. در این روش، معلم ابتدا مفاهیم و مهارت‌های پایه و جزئی را به دانش‌آموزان معرفی می‌کند و پس از تسلط بر این اجزا، به بررسی و ترکیب آن‌ها برای درک کامل‌تر و جامع‌تر موضوع می‌پردازد. این الگو به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا ابتدا با بخش‌های کوچک و قابل فهم شروع کرده و سپس با ترکیب این بخش‌ها به یک دید کلی و جامع دست یابند.
الگوی تدریس جز به کل به‌ویژه در موضوعاتی که دارای ساختار پیچیده و چندبخشی هستند، بسیار مفید است. برای مثال، در آموزش زبان، معلم می‌تواند ابتدا به تدریس حروف الفبا، کلمات و جملات ساده بپردازد و سپس به ترکیب این اجزا برای تشکیل پاراگراف‌ها و متن‌های پیچیده‌تر بپردازد. این روش همچنین به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های تحلیلی و ترکیبی خود را تقویت کرده و به درک عمیق‌تری از مفاهیم پیچیده دست یابند؛ علاوه بر این، الگو جز به کل به معلمان اجازه می‌دهد تا فرآیند یادگیری را به صورت مرحله به مرحله و سیستماتیک سازماندهی کنند که این امر موجب کاهش استرس و افزایش اعتماد به نفس دانش‌آموزان می‌شود.
مراحل کلیدی الگوی تدریس جز به کل
- معرفی کلی موضوع
- تقسیم‌بندی موضوع به اجزا
- بررسی و تحلیل هر جزء
- ارتباط اجزا به یکدیگر
- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
- افزایش اعتمادبه‌نفس
الگوی تدریس جز به کل را می‌توان در طیف وسیعی از موضوعات درسی، از جمله ریاضیات، علوم، علوم اجتماعی، زبان و هنر به کار برد. این الگو برای آموزش مفاهیم پیچیده و چند مرحله‌ای که نیاز به درک عمیق از جزئیات دارند، بسیار مناسب است.
الگوی تدریس کل به جز
الگوی تدریس کل به جز (Whole-to-Part Instructional Model) یک روش آموزشی است که در آن فرآیند یادگیری از کلیات و مفاهیم گسترده‌تر شروع شده و به تدریج به جزئیات و اجزای کوچکتر می‌پردازد. در این روش، معلم ابتدا یک نمای کلی از موضوع را به دانش‌آموزان معرفی می‌کند و سپس به تبیین و بررسی بخش‌های مختلف و جزئیات آن می‌پردازد. این الگو به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا ابتدا یک تصویر کلی از موضوع به دست آورند و سپس با کاوش و بررسی عمیق‌تر به درک کامل‌تری از اجزای مختلف آن برسند.
الگوی تدریس کل به جز به‌ویژه در موضوعاتی که دارای ساختارهای بزرگ و پیچیده هستند، مفید است. برای مثال، در تدریس علوم اجتماعی، معلم می‌تواند ابتدا یک نمای کلی از تاریخچه یک دوره تاریخی یا یک منطقه جغرافیایی ارائه دهد و سپس به بررسی وقایع، افراد و جزئیات مهم آن دوره یا منطقه بپردازد. این روش به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا از ابتدا یک فهم کلی از موضوع به دست آورند و سپس با تمرکز بر جزئیات، دانش خود را عمق بخشند. این الگو همچنین به تقویت مهارت‌های تحلیلی و تفکری دانش‌آموزان کمک می‌کند و آن‌ها را قادر می‌سازد تا بین مفاهیم کلی و جزئی ارتباط برقرار کنند.
مراحل کلیدی الگوی تدریس کل به جز
- معرفی کلیات و مفاهیم اصلی
- توضیح و تبیین مفاهیم کلی
- شکافتن مفاهیم به اجزای کوچکتر
- تمرین و تقویت مفاهیم جزئی
با اجرای صحیح الگوی تدریس کل به جز می‌توانید به دانش‌آموزان در یادگیری عمیق‌تر مفاهیم پیچیده و درک ساختار کلی موضوعات درسی کمک کنید.
مسلما انواع الگوی تدریس به چند موردی که به آن‌ها اشاره کردیم محدود نمی‌شود و فنون تدریس دیگری از جمله الگوی تدریس اکتشافی، الگوی تدریس حل مسئله، روش تدریس کاوشگری، یادسپاری و … هم از جمله مهم‌ترین الگوهای تدریس هستند.
نتیجه‌گیری
در مطلب الگوی تدریس به اهمیت و چگونگی به‌کارگیری انواع آن برای رسیدن به فرآیند آموزش و یادگیری موثر پرداختیم. انتخاب الگوی تدریس درست و مناسب توسط آموزگاران و مدرسین نتایج چشمگیر و مثبتی در سیستم آموزشی و تربیت دانش‌آموزان و آینده‌سازان خواهد داشت. امیدواریم که با خواندن این مطلب بتوانید بهترین الگو را برای تدریس انتخاب کنید و بهترین نتیجه را بگیرید.
