طرح درس راهنمای روزانه معلم (برای هر آنچه که دانش آموزان باید بیاموزند)، نحوه آموزش و نحوه سنجش یادگیری است. برنامه‌های درس با ارائه یک طرح کلی در هر دوره به معلمان کمک می‌کند تا در کلاس درس مؤثرتر باشند و در حال حاضر با مجازی شدن کلاس‌ها نیز به نحوه برگزاری کلاس آنلاین کمک می‌کند. طرح درس تضمین می‌کند که هر لحظه از زمان کلاس صرف آموزش مفاهیم جدید و بحث‌های معنادار می‌شود، نه کشفیات در لحظه!
بخش های کلیدی طرح درس
تاثیرگذارترین طرح‌های درس دارای شش بخش کلیدی هستند:
• اهداف درس
• اهمیت و مزایای طرح درس
• مواد درسی
• روش (روال) تدریس
• روش ارزیابی
• بازخورد تدریس
به یاد داشته باشید، از آنجایی که هر بخش از یک طرح درس، نقشی در تجربه یادگیری دانش آموزان دارد، نکته مهم این است که با یک برنامه روشن در ذهن به آنها نزدیک شوید.
اهداف درس
اهداف درس، آنچه دانش آموزان پس از اتمام درس قادر به انجام آن خواهند بود را به شکل فهرست وار بیان می‌کند. اهداف به شما این امکان را می‌دهد که بفهمید، آیا درس شما به طور مؤثر مفاهیم و مهارت‌های جدیدی را به دانش آموزان آموزش داده است یا خیر؟! مشخص کردن نکاتی خاص برای یک درس ممکن است بسیار دشوار به نظر برسد، اما می‌توانید فرآیند را به چند مرحله تقسیم کنید. ابتدا، بهتر است اهداف درس خود را به عنوان اهداف کلاس و دانش آموزان خود در نظر بگیرید.
یکی از محبوب‌ترین استراتژی‌های هدف‌گذاری، معیارهای «SMART» است!
S= Specific, M=Measurable, A=Attainable,
R=Relevant, T=Time-based
در زمینه برنامه ریزی درسی، می توانید از معیارهای SMART برای تعیین اهداف درس خود استفاده کنید:
• آیا هدف مشخص است؟
• آیا هدف قابل اندازه گیری است؟
• آیا هدف برای همه دانش آموزان قابل دستیابی است؟
• آیا هدف به کلاس و دانش آموزان شما مرتبط است؟
• آیا هدف برای همسویی با برنامه درسی شما مبتنی بر زمان است؟
برای هر هدف، نکته مهم این است که با عملی شروع کنید که مربوط به کارهایی است که دانش‌آموزان باید بتوانند بعد از درس انجام دهند. بسته به موضوعی که تدریس می کنید و سطح دانش دانش آموزان شما، این اقدامات و کارها متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، هنگام آموزش مفاهیم جدید، ممکن است کارهایی مانند تعریف، شناسایی، توضیح و تعیین را تعریف کنید. در عین حال، اگر درس شما شامل کارهای پیشرفته تری باشد، اهداف ممکن است شامل اقداماتی مانند ایجاد، استفاده، انجام یا اندازه گیری باشد.
اهمیت و مزایای طرح درس
مزایای داشتن یک طرح درس خوب و فکرشده، هم شامل فراگیران و هم شامل آموزگاران می‌شود. مزایای پنج‌گانه‌ای که در ادامه می‌آوریم، درنهایت، سبب رضایت شغلی معلم و نیز انگیزه‌ي او برای حضور در کلاس درس بیشتر می‌شود. او از این طریق، اعتمادبه‌نفس بیشتری گرفته و می‌تواند برنامه‌های توسعه شغلی و فردی خودش را نیز بهتر دنبال نماید. علاوه بر این، طرح درس فکرشده، لذت یادگیری را نیز در فراگیران افزایش داده و آنها را علاقه‌مندتر و باانگیزه‌تر می‌کند.
یادگیری بهتر
قطعا اولین تاثیر مثبت یک طرح درس اصولی، افزایش شاخص یادگیری در کلاس است. معلم قطعا زمان‌های بیشتری را به مطالب دشوار اختصاص داده و می‌تواند برای ارائه‌ي بهتر و قابل‌فهم‌تر آنها برنامه‌ریزی کند. او مطمئن خواهد شد که پیش‌نیازهای یک مطلب از سوی فراگیران درک شده و حتی می‌تواند از منابع کمک‌آموزشی نیز در زمان درست استفاده کند.
تدریس سازمان یافته و خلاقانه
طرح درس، بستری را برای تدریس سازمان‌یافته و منظم و با اطمینان از پوشش همه‌ي موارد درسی فراهم می‌آورد که درعین‌حال، معلم می‌تواند در آن، خلاقیت خود را نیز به بوته‌ي آزمایش بگذارد. به‌این‌ترتیب او قادر خواهد بود با تکیه بر دانش و تجربه‌ي خود، طرح درسی منحصربه‌فرد، کارآمد و با بازدهی بالا داشته باشد. به‌عنوان‌مثال او می‌تواند به‌خوبی مواردی مانند سرگرمی، فعالیت‌های گروهی، فردی و فوق‌برنامه را نیز در ساختار اصلی طرح خود بگنجاند. از سوی دیگر، معلم تشویق می‌شود که در مورد شیوه‌های مختلف طرح درس تحقیق کرده و آنها را به اجرا بگذارد.
افزایش مشارکت و خلاقیت فراگیران
امروزه معمولا شیوه‌های آموزشی مشارکت محور و پویا موردتوجه هستند که فراگیر را نیز به‌صورت حداکثری درگیر می‌کنند. یک طرح درس این‌چنینی منجر به افزایش حس مسئولیت در فراگیران نیز خواهد شد. می‌توانید زمان‌هایی از هر جلسه یا برخی جلسات را به پرسش و پاسخ، بحث آزاد، ارائه‌ي کنفرانس و دیگر فعالیت‌های مشارکتی اختصاص دهید. این فعالیت‌ها، علاوه بر یادگیری به تعامل بهتر بین افراد حاضر در کلاس و مثبت شدن فضای آن نیز کمک می‌کنند.
ارزیابی بهتر پیشرفت آموزشی
یک طرح درس موفق و دقیق به معلم کمک می‌کند که از مشارکت فعال همه‌ي فراگیران اطمینان حاصل کند. درواقع او از این طریق می‌تواند به فراگیران خود وظایف لازم را سپرده و عملکرد آنها را نه‌فقط در آزمون‌ها، بلکه در کلیه‌ی فعالیت‌های کلاسی زیر نظر بگیرد. یک طرح درس موفق، همچنین به برگزاری آزمون‌های برنامه‌ریزی‌شده، هدفمند و با مواد درسی مشخص نیز کمک می‌کند.
مدیریت بهتر زمان
طرح درس قطعا باعث مدیریت بهتر زمان در کلاس درس می‌شود. معلمی که به طرح درس خود متعهد است برای هر فعالیت، زمان مشخصی تعیین کرده و بیشتر یا کمتر از آن را صرف نمی‌کند. او در طرح خود به‌خوبی می‌تواند جزئیاتی مانند روزهای تعطیل، زمان‌های استراحت، اتفاقات غیرمترقبه و موارد این‌چنینی را لحاظ کند.
مواد درسی
بخش سوم طرح درس شما فهرست مطالبی است که برای تدریس درس و سنجش نتایج دانش آموز نیاز دارید. این بخش به شما این آمادگی را می‌دهد تا هر روز دروس را ارائه دهید. انواع متداول مواد درسی عبارتند از:
- جزوات دانش آموزی
- کتاب‌های درسی
- وسایل کمک بصری
- روبریک‌های درجه بندی
- بسته‌های فعالیت و کار
- کامپیوتر / تبلت
فهرست مطالب برای هر درس بستگی به این دارد که قصد دارید چه چیزی تدریس کنید، چگونه آن را تدریس کنید و چگونه اهداف درس را اندازه گیری کنید. به همین دلیل، بسیاری از معلمان لیستی از مواد درسی را همراه با روند درسی تهیه می کنند!
روش تدریس
روال تدریس، توضیحی عمیق از چگونگی پیشرفت درس در کلاس است. روال تدریس اساساً دستورالعمل‌های گام به گام است که شما را در همه چیز از زمانی که دانش آموزان وارد کلاس می‌شوند تا زمانی که زنگ در پایان دوره به صدا در می‌آید، راهنمایی می‌کند. هوشمندانه است که در این بخش از برنامه درس خود بسیار دقیق باشید. هنگام نوشتن روش تدریس خود، باید نوع فعالیت‌هایی را برگزینید که به دانش آموزان در رسیدن به اهداف درس کمک می‌کند. برای انجام این کار، می‌توانید به لیستی از سوالات پاسخ دهید، از جمله این سوالات :
• چگونه موضوع را معرفی می‌کنید؟
• بهترین راه برای آموزش این اطلاعات به دانش آموزان چیست؟
• چگونه می‌توانید حل مسئله و تفکر انتقادی را با هم ترکیب کنید؟
• چه سناریوهای واقعی مربوط به این موضوع است؟
• آیا این موضوع برای کار گروهی مناسب است؟
خیلی خوب است که بدانید معلمان دیگر چگونه به موضوعات در کلاس درس می‌پردازند، می‌توانید این کار را با صحبت با همکاران، پیوستن به یک انجمن آنلاین، یا جستجوی ایده‌های درسی در وبلاگ‌های آموزشی انجام دهید. بسیاری از معلمان پس از نوشتن یک پیش نویس تقریبی از روش تدریس خود، آن را بر اساس یک استراتژی تدریس مشخص ترسیم می‌کنند.
بیشتر بخوانید: سیستم مدیریت یادگیری یا سامانه LMS چیست؟
روش ارزیابی
روش ارزیابی چه چیزی را اندازه گیری می‌کند؟ اینکه دانش آموزان شما اطلاعات یک درس را یاد گرفته‌اند و به اهداف درس شما رسیده‌اند یا خیر؟ روش‌های ذکر شده در طرح درس اغلب ارزشیابی تکوینی است و از درس به درس متفاوت است. ده‌ها روش برای اندازه‌گیری یادگیری دانش‌آموز از طریق ارزشیابی تکوینی وجود دارد. برخی از رایج ترین گزینه‌های ارزیابی عبارتند از:
• آزمون‌ها
• فعالیت‌های دستی
• تکالیف نوشتاری
• ارائه‌های گروهی
• برگه‌های بازخورد
• نوشته‌های کلاسی
علاوه بر اینها، روش ارزیابی شما ممکن است یک تکلیف یا تکالیف در کلاس باشد که دانش آموزان قبل از شروع کلاس بعدی باید آن را تکمیل کنند. هنگام انتخاب روش ارزیابی، فراموش نکنید که اهداف درس خود را در نظر بگیرید. اگر هدفی با درک یک مفهوم مرتبط بود، ارزیابی را در نظر بگیرید که دانش آموزان را ملزم به توضیح آن مفهوم می‌کند.
اگر هدف این بود که دانش‌آموزان یک مهارت را نشان دهند، یک ارزیابی طراحی کنید تا نشان دهد که می‌توانند آن مهارت را انجام دهند. در حالی که به بسیاری از ارزیابی ها در یک کلاس نمره تعلق می گیرد، ارزشیابی های تکوینی همیشه نیازی به درجه بندی و نمره ندارند! هدف این ارزیابی (ارزیابی تکوینی) این است که نشان دهد، دانش آموزان بر اساس نحوه ارائه اطلاعات از سمت شما، چقدر مطالب درس را یاد گرفته اند.
بازخورد تدریس
بخش انعکاس یا بازخورد تدریس از یک طرح درس، معلمان را تشویق می‌کند تا در مورد چگونگی بهبود یک درس پس از اتمام آن یادداشت برداری کنند. در این مرحله، طرح درس شما دارای اهداف روشن، برنامه‌ای برای تدریس و راهی برای ارزیابی یادگیری دانش آموزان است. اما اگر روحیه انتقادی نداشته باشید و این نکات را در نظر نگیرید که آیا موفق شده‌اید یا خیر، به دانش آموزان آینده خود آسیب می‌رسانید! هنگام نوشتن و کامل کردن بازخورد تدریس، از خود سؤالاتی بپرسید:
• آیا بخشی از درس بیشتر از حد انتظار طول کشید؟
• آیا بخشی وجود داشت که دانش آموزان در مورد آن کمک بیشتری خواسته باشند؟
• آیا دانش‌آموزان بدون مشکل اطلاعات را بررسی کردند؟
• آیا دانش آموزان درگیر و علاقه‌مند به درس بودند؟
• آیا اهداف توسط اکثر (یا همه) دانش آموزان برآورده شد؟
شما باید هر بخشی از درس خود را که مطابق انتظار پیش نرفت، یادداشت کنید. علاوه بر این، ثبت ایده‌هایی برای بهبود یا تعدیل در این بخش نیز هوشمندانه است. به این ترتیب، در آینده برای تدریس دروس، تمام اطلاعات برای بهبود را یکجا در اختیار دارید!
چگونه طرح بنویسیم؟
تمامی مزایای که برای طرح درس ذکر کردیم تنها به شرطی حاصل می‌شوند که اصول طراحی این برنامه را رعایت کرده باشیم. در ادامه، این اصول طراحی طرح درس را معرفی می‌کنیم.
شناسایی اهداف آموزشی
پیش از هر چیز باید مشخص کنید که هدف شما از برگزاری کلاس و حاضر شدن در آن چیست؟ برای این منظور باید به سوالاتی مانند موارد زیر پاسخ دهید:
- در پایان دوره‌ی آموزشی قرار است چه مواد آموزشی تدریس شده باشند؟
- چه فعالیت‌های خاصی قرار است در طول کلاس انجام شوند؟
- فراگیران قرار است چه مهارت‌ها یا دانشی را کسب کنند؟
- سطح مطلوب در ارزیابی‌هایی که قرار است انجام دهید، چه سطحی است؟
شناخت فراگیران
پس از تعیین اهداف باید مشخص کنید که فراگیران برای حضور در کلاس درس شما چه نیازهایی دارند؟ آیا باید دوره‌ی خاصی را از پیش گذرانده باشند؟ آیا باید مهارت یا دانش خاصی داشته باشند؟ همچنین می‌توانید از طریق نظرسنجی با برخی ویژگی‌های شخصیتی فراگیران خود نیز آشنا شوید. به‌عنوان‌مثال، می‌توانید تشخیص دهید که کدام فراگیران خجالتی هستند؟ چه افرادی بیشتر به فعالیت‌های گروهی علاقه دارند و یا هدفشان از حضور در دوره‌ی آموزشی شما چیست؟
تعیین منابع و مواد آموزشی
پس از دو مرحله‌ي اولیه، حالا لازم است که روی مواد درسی‌تان تمرکز کنید. آنها را از منابع آموزشی مشخص و معتبر، استخراج کنید. البته در خصوص آموزش دروسی رسمی، این منابع بیش از همه مشخص بوده و عمدتا شامل کتب آموزشی می‌شوند. بااین‌حال، بهتر است همواره از اطلاعات به‌روز، جالب، دقیق و معتبر استفاده کرده و ترجیحا از ابزارهای آموزشی نوین مانند فایل‌های صوتی و تصویری و وب‌سایت‌های اینترنتی نیز در آموزش خود بهره ببرید.
طراحی بدنه طرح درس
در این مرحله باید تعیین کنید که در هر جلسه قصد دارید چه مطالبی را بیان کرده و چه فعالیت‌هایی داشته باشید. مطمئن شوید که هر مطلب آموزشی را در زمان درست ارائه کرده و وقت کافی برای آن تعیین کرده‌اید. برای آزمون‌ها و اتفاقات غیرمنتظره مانند تعطیلی‌های احتمالی نیز برنامه‌ریزی کنید.
لازم است که در هر بخش از آموزش خود، زمانی را نیز برای تمرین فراگیران اختصاص دهید. تمرین و تثبیت مطالب می‌تواند درون یا بیرون کلاس به‌صورت فردی یا گروهی انجام شود. لازم است که در پایان هر جلسه، زمانی را به مرور و جمع‌بندی اختصاص دهید. همچنین می‌توانید سرفصل‌های جلسه بعدی را نیز به اطلاع فراگیران برسانید. زمان آزمون‌ها را نیز باید در این مرحله مشخص کنید.
برنامه ریزی برای افزایش مشارکت
یکی از مهم‌ترین اهداف طرح درس ، افزایش مشارکت فراگیران است. باید بتوانید ابتدا با استفاده از ابزارهای جذاب کمک‌آموزشی و سپس برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های گروهی، فردی، پرسش و پاسخ، ارائه‌ي کنفرانس، به اشتراک‌گذاری ایده و غیره به‌خوبی جو کلاس را فعال و پویا کنید. برای این منظور حتما ویژگی‌های فراگیر مانند سن، جنسیت، روحیات و غیره را در نظر بگیرید. مثلا شاید بهتر باشد محیط کلاسی که بیشتر مشارکت‌کنندگان آن کودکان هستند را غیررسمی‌تر کنید. به‌طورکلی، آشنایی با برخی مباحث روان‌شناسی نیز در این زمینه می‌تواند مفید باشد.
ارائه‌ی طرح درس
پیش از ارائه‌ی طرح درس ، فراگیران را در جلسه‌ای از مراحل آن آگاه کنید. به آنها اطلاع دهید که قرار است چه مطالبی بیاموزند، قوانین کلاس چیست و چه انتظاراتی از آنها دارید. از آنها بخواهید درصورتی‌که پیشنهاد یا مشکلی با طرح درس دارند، آن را مطرح کنند. پس از طراحی نهایی طرح، می‌توانید دوره‌ي آموزشی خود را با در نظر گرفتن آن اجرا کنید. در طول دوره، می‌توانید نقاط ضعف و نیازهای پیش‌بینی‌نشده را نیز رصد کرده و طرح خود را تا جای ممکن، اصلاح کنید.
یک مثال برای طرح درس
درک بهتر یک طرح درس دقیق و درعین‌حال منعطف با ذکر یک مثال آسان‌تر خواهد بود. مثالی که در ادامه می‌آوریم، یک الگوی استاندارد است و می‌توانید بر اساس آن، طرح‌های خود را ایجاد کنید.
- سطح و موضوع کلی دوره‌ي آموزشی: زبان انگلیسی سطح Intermediate
- مدت‌زمانی تعیین‌شده برای طرح درس: روزانه، هفتگی، ماهانه یا ترمی
- مدت‌زمان هر جلسه: ۵۰ دقیقه
- موضوع جلسه موردنظر: ساختار Essay
- هدف جلسه: مرور تمام اصول نوشتن یک Essay با استانداردهای آزمون‌های زبان انگلیسی یا نشریات علمی بین‌المللی. در پایان این جلسه، دانش‌آموزان باید بتوانند ساختار و چهارچوب یک Essay را برای یک موضوع تعیین‌شده توسط معلم، تعیین کنند.
- مفاد درس:
_ اصول مقاله‌نویسی
_ اصول نگارشی زبان انگلیسی
_ نکات مربوط به استدلال در زبان انگلیسی
_ اصول مقدمه و موخره‌نویسی در زبان انگلیسی - زمان‌بندی جلسه ۵۰ دقیقه‌ای:
_ حضوروغیاب و معرفی موضوع جلسه: پنج دقیقه
_ معرفی اصول مقاله‌نویسی: ۱۰ دقیقه
_ مرور اصول نگارشی در زبان انگلیسی: هشت دقیقه
_ فرصت پرسش و پاسخ: دو دقیقه
_ معرفی اصول مربوط به استدلال: ۱۰ دقیقه
_ معرفی اصول مقدمه و موخره‌نویسی: پنج دقیقه
_ تمرین تعیین ساختار مقاله برای یک موضوع مشخص: پنج دقیقه
_ مرور پاسخ‌های دانش‌آموزان و پرسش و پاسخ: پنج دقیقه (تعیین جزئیات دقیق‌تر توسط معلم با توجه به دانش او از موضوع انجام) می‌شود. - ارزیابی: برای ارزیابی این سرفصل، می‌توان تعیین کرد که چه تعداد سوال با چه ارزشی ازنظر نمره در امتحان پایان‌ترم یا میان‌ترم مطرح شود. همچنین در صورت اهمیت موضوع و یا ادامه‌دار شدن آن در جلسات دیگر، می‌توان جلسه‌ای مجزا یا بخشی از آن را به کوییز در مورد این موضوع، اختصاص داد.
طرح درس اولین گام در ایجاد یک برنامه درسی کامل برای یک کلاس است. طرح های درس جزئیاتی را بررسی می‌کنند که تضمین می‌کند اطلاعات درست را در زمان مناسب به دانش‌آموزان خود آموزش می‌دهید، و با ارائه یک نقشه راهی که هر روز آن را دنبال کنید، کار را برای شما ساده می‌کنند.
اما در مورد گام های بزرگ‌تر چه طور؟ این یکی از سخت ترین بخش های آموزش برای معلمان در سراسر جهان است! کل کلاس های درسی در طول سال نیاز به یک برنامه کارآمد و با کیفیت دارند! برای انجام این کار، باید یک برنامه درسی طراحی کنید. برای شروع این کار بعد از نوشتن طرح درس، یاد بگیرید که چگونه برنامه درسی سالیانه را طراحی کنید!
برای ایجاد کلاس مجازی و برگزاری وبینارهای خود با شماره ۰۲۱۹۱۰۷۰۳۱۴ تماس حاصل نمایید و برای مشاهده تعرفه سرویس ها روی دکمه زیر کلیک نمایید.
