دانش آموز بیش فعال به دانش‌آموزی گفته می‌شود که به اختلال نقص توجه (ADHA) مبتلاست و معمولا رفتارهای تکانشی و فعالیت فیزیکی زیادی هم دارد. این اختلال یک بیماری عصب‌شناختی است که باعث ایجاد مشکلاتی در حفظ توجه، تحرک و فعالیت می‌شود. بیش‌فعالی در کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهد، اما بیشتر در کودکان شایع است. طبیعی است که کودکان در مواردی به دلایل مختلف بی‌حوصله یا حواس‌پرت باشند، اما در دانش‌آموزان بیشفعال این مسئله به‌صورت پررنگ و مداوم اتفاق می‌افتد. مطالعات مختلف تخمین‌های متفاوتی از شیوع ADHD در ایران ارائه می‌دهند. با این که آمار دقیقی نداریم، اما به‌طور کلی می‌توان گفت که بین ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان ایرانی به این اختلال مبتلا هستند. ما تصمیم گرفتیم در این مقاله از الوکام، پلتفرم برگزاری کلاس آنلاین، به سراغ این اختلال رایج در میان دانش‌آموزان برویم.
پاسخ به این سوال که با دانش آموزان بیش فعال چگونه رفتار کنیم، در محیط آموزشی یک چالش مهم برای معلمان و مدیران مدارس است. این دانش‌آموزان اغلب دارای انرژی بالا، بی‌توجهی و رفتارهای تکانشی هستند که می‌تواند تأثیرات منفی بر روند آموزش و یادگیری دانش آموز بیش فعال و همکلاسی‌های او داشته باشد. در ادامه به بررسی راهکارها و بهترین روش برخورد با دانش آموز بیش فعال می‌‌پردازیم.
علائم رایج در دانش‌آموزان بیشفعال
دانش‌آموزان بیشفعال رفتارها و خصوصیاتی متفاوت از دیگر دانش‌آموزان دارند. این علائم با قرارگیری در کنار این دانش‌آموزان مشهود است و توجه ما را به خود جلب می‌کند. علائم رایج در دانش‌آموزان بیشفعال عبارت‌اند از:
- بی‌توجهی
- بی‌قراری
- تکانش‌گری
بی‌توجهی
بی‌توجهی یکی از علائم اصلی اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی است که می‌تواند در عملکرد تحصیلی، اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان بیشفعال اختلال ایجاد کند. دانش آموز بیش فعال نمی‌تواند به جزئیات توجه کند و در کلاس درس هنگام تدریس به حرف‌های معلم گوش دهد. انجام دادن تکالیف و امور مدرسه برای او سخت و عذاب‌آور است . همچنین برای والدین نیز روش برخورد با دانش آموز بیش فعال چالشی مداوم و همیشگی محسوب می‌شود. این دانش‌آموزان به دفعات وسایل خود را گم می‌کنند و نقص توجه باعث می‌شود نتوانند در زمان مورد نیاز تمرکز کنند و دچار پرش افکار می‌شوند.
چند راهکار برای کمتر شدن بی‌توجهی دانش‌آموزان بیشفعال در کلاس درس:
- ایجاد محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی
- تقسیم وظایف بزرگ به بخش‌های کوچکتر
- استفاده از ابزارهای یادآوری آموزشی
- پاداش و تشویق
- استفاده از روشهای تدریس جذاب و فعال
بی‌قراری
یکی دیگر از علائم دانش آموز بیش فعال بی‌قراری است. سکون و نشستن برای مدتی نه چندان طولانی برای این دانش‌آموزان کار راحتی نیست. در زمان نشستن پشت نیمکت مدام در حال حرکت اعضای بدن و به اصطلاح وول خوردن هستند. این دانش‌آموزان می‌توانند با صحبت کردن زیاد با معلم یا دیگر دانش‌آموزان بقیه را کلافه کنند و نظم کلاس را به هم بزنند. البته در طرز برخورد با دانش آموز بیش فعال باید به یاد داشته باشیم که بی‌قراری در این دانش‌آموزان یک عمل عمدی یا صرفا شیطنت نیست و به دلیل اختلال در عملکرد مغز آن‌ها رخ می‌دهد. با صبر و حوصله، حمایت و استفاده از راهکارهای مناسب، می‌توان به این دانش‌آموزان کمک کرد تا در فرآیند یادگیری و زندگی خود موفق‌تر باشند.
چند راهکار برای رفع بی‌قراری دانش‌آموز بیشفعال در کلاس درس:
- یادگیری عملی و تعاملی
- فراهم کردن فرصت برای تخلیه انرژی
- استفاده از ابزارهای حسی مثل توپ ضداسترس، اسپینر و …
- ایجاد نظم و برنامه‌ریزی (روال ساختاریافته)
تکانش‌گری
تکانش‌گری به معنی انجام عملی بدون فکر کردن به عواقب و نتیجه آن است. دانش آموز بیش فعال ممکن است قبل از فکر کردن به این که این کار درست است یا نه و بدون در نظر گرفتن نتیجه، خیلی سریع دست به اقدام بزند. آن‌ها می‌توانند با رفتارهای آنی و غیرمنتظره دیگران را متعجب و مشکلاتی ایجاد کنند. تکانش‌گری دانش‌آموز بیشفعال می‌تواند به شکل وسط حرف معلم یا همکلاسی‌ها پریدن، بدون اجازه راه‌رفتن یا خارج شدن از کلاس و … باشد.
چند راهکار برای کمتر شدن تکانش‌گری دانش‌آموزان بیشفعال در کلاس:
- تعیین قوانین ساده و واضح
- آموزش ذهن آگاهی
- آموزش مهارت‌های خودتنظیمی مانند تنفس عمیق، شمردن تا ۱۰ و …
- کمک گرفتن از مشاور و روان‌درمانگر مدرسه
نحوه برخورد با دانش آموز بیش فعال
اولین قدم برای برخورد با دانش‌آموز بیش فعال، درک این اختلال و صبر و شکیبایی با این دانش‌آموزان است. به یاد داشته باشید که بیش‌فعالی یک بیماری است و دانش‌آموز به‌طور عمدی رفتارهای آزاردهنده و متفاوت از خود نشان نمی‌دهد. شما نمی‌توانید از آن‌ها انتظار داشته باشید که با آرامش پشت میز خود بنشینند و طولانی‌مدت به درس گوش‌دهند. ماندن بیش از حد و طولانی پشت میز برای آن‌ها عذاب‌آور است. دانش‌آموزان بیشفعال به‌صورت عملی و با به‌کارگیری تمام حواس خود و فعالیت، می‌توانند آموزش‌پذیر باشند.
حالا چگونه با دانش آموز بیش فعال رفتار کنیم؟ رفتار معلم با دانش آموز بیش فعال در کلاس باید متفاوت با دیگر دانش‌آموزان باشد تا هم فرآیند یادگیری و آموزش برای او موفقیت‌آمیز باشد و هم فرآیند یادگیری دیگر دانش‌آموزان را دچار مشکل نکند. این دانش‌آموزان انرژی قابل‌توجه و هوش بالایی دارند. همچنین معلم دانش‌آموز بیشفعال می‌تواند او را در فرآیند تدریس و آموزش دخیل کند.
روش‌هایی موثر برای برخورد با دانش آموزان بیش فعال
بعد از تشخیص یا اطلاع از بیشفعال بودن دانش‌آموزان به دنبال این هستیم که با دانش آموز بیش فعال چه کنیم و چه برخوردی داشته باشیم؟ تدریس و آموزش به این گروه از دانش‌آموزان نیازمند صرف زمان بیشتر و همچنین روشهای خلاقانه‌تر است. در ادامه چند روش را برای مثال شرح می‌دهیم.
مثلا هنگام تدریس درس تاریخ، آن را به یک پروژه اجرایی بازیگری تبدیل کنید. هر دانش‌آموز، مخصوصا دانش‌آموزان بیشفعال نقشی را دریافت کنند و بخش‌هایی از درس را اجرا کنند. شما می‌توانید راوی باشید و دانش‌آموزان عوامل اجرایی باشند. هنگامی که دانش آموز بیش فعال درس را از طریق بازی، فعالیت و مشارکت یاد می‌گیرد، به خاطر سپردن و یادگیری برای او آسان‌تر خواهد بود.
در ضمن برای جلب توجه و همچنین افزایش تمرکز هنگام مطالعه برای دانش‌آموزان بیشفعال می‌توانید از ابزارهایی مثل fidget کمک بگیرید. استفاده از ابزارهای fidget مانند توپ‌های کوچک، خمیر بازی یا fidget spinner می‌تواند به دانش‌آموز در تخلیه انرژی و تمرکز بیشتر کمک کند. وقتی قصد دارید فرآیند پرسش و پاسخ را با دانش‌آموزان داشته باشید، به‌آرامی یک توپ را به سمت دانش‌آموز پرتاب کنید، این روش برای حفظ تمرکز موثرتر از خطاب کردن نام دانش آموز بیش فعال است. این روش یک فعالیت ساده است که سرگرمی و جذابیت را به کلاس اضافه می‌کند.
کلاس آنلاین برای دانش‌آموزان بیشفعال
کلاس آنلاین در سال‌های اخیر و مخصوصا بعد از شیوع ویروس کرونا، به یک بخش پررنگ در فرآیند آموزش و یادگیری تبدیل شده است. انعطاف بیشتر و محدودیت‌های کمتر، شرکت در این نوع از کلاس‌ها و صد البته تخصص و رفتار معلم با دانش آموز بیش فعال می‌تواند نقطه عطفی برای آموزش این گروه از دانش‌آموزان باشد.
مزایای کلاس‌آنلاین برای دانش آموز بیش فعال
مدرسه آنلاین مزایای مختلفی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد. برگزاری درست و باکیفیت یک کلاس آنلاین می‌تواند نقش مثبت و موثری در روند یادگیری کودکان مخصوصا دانش‌آموز بیشفعال داشته باشد. کلاس‌های آنلاین می‌توانند برای دانش‌آموزان بیشفعال مزایای متعددی داشته باشند، از جمله:
- انعطاف‌پذیری
- کاهش حواس‌پرتی
- فعالیت‌های تعاملی
- دسترسی به محتوای ضبط‌‌شده و بازبینی در صورت نیاز
انعطاف‌پذیری
دانش آموز بیش فعال می‌تواند به دلیل انعطاف و آزادی عمل بیشتر در این روش آموزشی، انگیزه بیشتری برای فعالیت و شرکت در کلاس درس داشته باشد. در کلاس‌های حضوری و سنتی به دلیل حضور دیگر دانش‌آموزان و حفظ تمرکز آن‌ها، معلم مجبور به کنترل‌گری بیشتر بر دانش‌آموزان بیشفعال است، اما در کلاس آنلاین به دلیل عدم حضور فیزیکی دیگران، دانش‌آموز بیشفعال آزادی عمل بیشتری دارد.
کاهش حواس‌پرتی
کلاس آنلاین می‌تواند حواس‌پرتی‌های کمتری نسبت به کلاس درس سنتی برای دانش آموز بیش فعال داشته باشد. با توجه به مشکل حفظ تمرکز این گروه از دانش‌آموزان، عدم حضور در مکان جدید و عدم حضور دیگر دانش‌آموزان به‌صورت حضوری، می‌تواند حواس پرتی دانش‌آموز بیشفعال را کاهش دهد و دانش‌آموز توجه بیشتری به فرآیند یادگیری داشته باشد.
فعالیت‌های تعاملی
بسیاری از معلمین در کلاس‌های آنلاین برای روش برخورد با دانش آموز بیش فعال از فعالیت‌های تعاملی مانند بازی‌ها و شبیه‌سازی‌ها استفاده می‌کنند. این روشهای تدریس از طریق ارتباط تصویری و صوتی باکیفیت در کلاس آنلاین، می‌تواند جذابیت زیادی برای دانش‌آموزان بیشفعال ایجاد کند.
دسترسی به محتوای ضبط‌‌شده
با توجه به خصوصیات و ویژگی‌های متفاوت دانش‌آموزان بیشفعال نسبت به سایر دانش‌آموزان، امکان عدم یادگیری کامل و درست حین برگزاری کلاس حضوری برای آن‌ها وجود دارد، اما با برگزاری کلاس‌آنلاین و ضبط کلاس آموزشی، امکان مشاهده مجدد و چندین‌باره برای دانش‌آموزان فراهم می‌شود. البته که می‌دانید توضیح کلاس آنلاین و آموزش حضوری چیست و این را هم باید بدانید که تاثیر کلاس‌های آنلاین بر دانش‌آموزان بیشفعال می‌تواند متفاوت باشد و قطعا نیازمند مشاوره با متخصصین و آزمون و خطاست. با در نظر گرفتن این نکات، می‌توانید کلاس آنلاین مناسب برای دانش آموز بیش فعال را پیدا کنید و به او کمک کنید تا در محیطی جذاب و پویا به یادگیری ادامه دهد.
سخن پایانی
امیدواریم با خواندن این مقاله از الوکام اطلاعات مفیدی درباره طرز برخورد با دانش آموز بیش فعال کسب کرده باشید و به جواب سوالِ با دانش آموز بیش فعال چگونه رفتار کنیم رسیده باشید. الوکام پلتفرمی ایرانی برای برقراری ارتباط تصویری و صوتی گروهی، در بستر اینترنت به صورت آنلاین است که رسالتش ارتقاء کیفیت برگزاری کلاس، جلسه و وبینار آنلاین برای تمامی گروه‌های جامعه است. اگر سوالی یا نظری در رابطه با موضوع مقاله و نحوه برخورد با دانش آموز بیش فعال در کلاس دارید، حتما در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
