یکی از باارزش‌ترین دارایی‌های هر سازمان، منابع انسانی آن است؛ به همین دلیل مدیریت منابع انسانی سازمان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که تمامی افراد یک مجموعه چه در امور فردی و چه امور گروهی باید به گونه‌ای عمل کنند که در نهایت، اهداف سازمان محقق شود. این فرایند هدایت افراد، مستلزم رویکردهای خاصی است تا بتوان با استفاده از آن‌ها ساختاری یکپارچه را جهت افزایش بهره‌وری سازمان ایجاد کرد.
امروزه مدل‌های مختلفی برای مدیریت منابع انسانی طراحی شده‌اند که هر کدام بسته به ویژگی‌هایی که دارند برای سازمان‌هایی مشخص، کارآمد هستند، اما ماهیت تمامی این مدل‌ها بر هم‌سو کردن افراد در مسیر دستیابی به اهداف سازمان و افزایش راندمان آن تاکید دارند. از آن‌جایی که این موضوع از بنیادی‌ترین عوامل موفقیت یک سازمان به شمار می‌رود، در این مطلب الوکام، پلتفرم برگزاری کلاس آنلاین و وبینار، سعی داریم شما را با انواع مدل های مدیریت منابع انسانی و نحوه انتخاب آن آشنا کنیم.
همان‌طور که از نامش مشخص است، مدل در واقع ساختاری ساده‌سازی‌شده از چهارچوب‌های فرایند مدیریت منابع انسانی است که به خوبی نشان می‌دهد که رفتارهای مدیریتی چه تأثیری بر عملکرد کارکنان مجموعه خواهند داشت؛ به‌عبارتی دیگر، ساختاری برای شفاف‌سازی نقش منابع انسانی در مجموعه است تا رفتار تمامی کارکنان در یک مسیر مشخص ارزیابی و هدایت شود.
تاکنون مدل‌های مختلفی برای مدیریت هرچه بهتر منابع انسانی طراحی و ارائه شده‌اند که آشنایی با هر یک از آن‌ها و انتخاب مناسب‌ترین گزینه با توجه به نیازهای سازمان، می‌تواند سبب پیشرفت چشمگیر شما و برتری در بازار کار شود. یکی از مهم‌ترین وظایف منابع انسانی این است که نظام ساختاری سازمان را به گونه‌ای تعریف کند که تمامی کارکنان خود را جزئی معنادار و تأثیرگذار در مجموعه ببینند تا تمام تلاش خود را در جهت موفقیت مجموعه به کار گیرند.
مهم‌ترین هدف از طراحی مدل های مدیریت منابع انسانی، تبیین کامل عملکرد هر یک از کارکنان در سازمان است؛ به همین دلیل به مدل های مدیریت عملکرد منابع انسانی نیز معروف هستند. در واقع طبق این مدل‌ها برنامه‌ریزی‌های واحد منابع انسانی بر اساس نیازهای سازمان صورت گرفته و سپس تمامی مسئولیت‌ها میان کارکنان تقسیم می‌شود تا عملکرد افراد در راستای موفقیت سازمان، هدایت و ارزیابی شود.
به طور کلی مدل های منابع انسانی باعث می‌شوند سازمان از طریق مؤثرترین روش‌های ممکن، نیروی کار خود را در یک جریان مثبت و رو به پیشرفتی هدایت کند تا تمامی اهداف خرد و کلان مجموعه محقق شوند؛ بنابراین، اگر شما هم قصد دارید در کسبوکار خود موفق شوید، در ادامه با ما همراه باشید تا با انواع مدل های مدیریت منابع انسانی آشنا شده و با به کار بردن بهترین مدل در ساختار مدیریتی مجموعه خود، بیشترین بهره‌وری و یکپارچگی را در سازمان تجربه کنید.
بررسی انواع مدل های مدیریت منابع انسانی
همان‌طور که متوجه شدید مهم‌ترین هدف از طراحی مدل های مدیریت منابع انسانی، مدیریت کارآمد کارکنان است؛ به همین جهت دو رویکرد سخت و نرم در ساختار مدیریتی تعریف می‌شود که هر کدام موارد خاصی از تصمیمات مدیریتی را شامل می‌شود. در واقع منظور از رویکرد سخت تمرکز بر نگاه ابزاری به کارکنان و ارزیابی عملکرد آن‌هاست؛ در حالی که رویکرد نرم بر توانمندسازی کارکنان و ایجاد بسترهای آرام و مناسب برای نیروی کار تأکید دارد.
به طور کلی بهترین مدل های مدیریت منابع انسانی تلفیقی مناسب از هر دو رویکرد سخت و نرم هستند تا به واسطه‌ی آن‌ها بتوان کارآمدترین شیوه‌های مدیریتی را در سازمان پیاده کرد. برای درک بهتر این موضوع، در این قسمت به بررسی تعدادی از مؤثرترین مدل‌ها پرداخته‌ایم.
مدل هاروارد
می‌توان گفت مدل هاروارد یکی از قدیمی‌ترین مدل های مدیریت منابع انسانی است که در سال 1992 مطرح شد و تا به امروز در برخی از سازمان‌ها کارآمد و مؤثر است. مدل هاروارد یک مدل جامعی است که تا حدی تمامی مؤلفه‌های مهم منابع انسانی را پوشش می‌دهد. مؤلفه‌های این مدل مدیریت سازمانی شامل موارد زیر می‌شوند:
- منافع ذینفعانی همچون سهامداران، نهاد مدیریت، دولت، کارکنان و…
- عوامل موقعیتی
- مؤلفه سیاست‌های منابع انسانی که از دو مؤلفه قبل تأثیر می‌پذیرد
- نتایج مثبت منابع انسانی
- رویکرد بلندمدت
همان‌طور که از مؤلفه‌های این مدل مشخص است، مدل هاروارد با به‌کارگیری عملکردهای استراتژیک و برخی تکنیک‌های مدرن، ساختار مدیریتی را با شرایط گوناگون سازگار کرده و مجموعه را در حالتی یکپارچه و منسجم حفظ می‌کند. به‌نوعی این مدل بر ارتباط میان عوامل موقعیتی و منافع ذینفعان تأکید داشته و سیاست‌های منابع انسانی را به گونه‌ای تعریف می‌کند که سازمان به نتایجی مثبت برسد.
همچنین لازم به ذکر است این مدل اثر بسیار ویژه‌ای بر میزان رفاه فردی کارکنان و ارتباطات اجتماعی آن‌ها در سازمان دارد که در موفقیت مجموعه نیز تأثیر به سزایی دارند. علاوه بر این موارد، با استفاده از این مدل می‌توانید شیوه‌های همکاری و انگیزه کارکنان را به نحوی مدیریت کنید تا در تصمیمات تجاری مشارکتی قوی با منابع انسانی داشته باشید؛ اما توجه داشته باشید مدل هاروارد علی‌رغم مزایای بسیاری که دارد از محدودیت عدم استفاده از رویکرد سخت برخوردار بوده و ممکن است با شرایط سازمان شما سازگار نباشد.
مدل وارویک
یکی دیگر از انواع مدل های مدیریت منابع انسانی، مدل وارویک است که در اوایل دهه 1990 توسط دو محقق دانشگاه وارویک مطرح شد. ممکن است در وهله اول گمان کنید مانند مدل هاروارد است؛ اما باید بدانید این مدل از دیدگاه دیگری برای هم‌سو کردن شیوه‌های مدیریت منابع انسانی با ابعاد خارجی و داخلی استفاده می‌کند. در واقع این مدل بیانگر ساختاری جهت ارزیابی نحوه تأثیرپذیری مدیریت منابع انسانی از عوامل محیط خارجی و داخلی سازمان است.
این مدل نیز مؤلفه‌های خاص خود را دارد که در این قسمت به بررسی هر یک از آن‌ها پرداخته‌ایم.
- زمینه خارجی همچون عوامل فنی، سیاسی و رقابتی سازمان
- زمینه داخلی همانند ساختار و رهبری سازمان
- استراتژی کسبوکار؛ اهداف سازمان و حیطه عمل آن در بازار کار را مشخص می‌کند.
- محتوای مدیریت منابع انسانی که نقش و تعریف وظایف را شامل شده و خروجی منابع انسانی را بر اساس مولفه قبل تعیین می‌کند.
- زمینه مدیریت منابع انسانی؛ با این مولفه سیستم پاداش کارکنان و روابط کارمندی در سازمان نیز بر اساس استراتژی کسبوکار تعریف می‌شود.
مدل اولریش
بر اساس این مدل که در سال 1996 پیشنهاد شد، اهمیت منابع انسانی در سازمان توسط چهار نقش اساسی قابل بررسی است. این نقش‌ها کاملا بر عهده منابع انسانی هستند که باید به خوبی در مجموعه اجرا شوند تا بتوان احتمال موفقیت را به حداکثر رساند. این نقش‌ها به شرح زیر هستند:
- کارشناس اداری؛ واحد منابع انسانی با نظارت بر فرایند کارکنان و به‌کارگیری برخی استراتژیها، باید عملکرد داخلی سازمان را مدیریت کند.
- پشتیبان کارکنان؛ بر اساس این بخش از مدل اولریش، واحد منابع انسانی وظیفه دارد علاوه بر تأکید به ایجاد یک رابطه مناسب میان کارفرما و کارمند، میزان مشارکت کارکنان و سطح توانمندی آن‌ها را به گونه‌ای مدیریت کند که بیشترین بهره‌وری در سازمان حاصل شود.
- تغییردهنده شرایط سازمان؛ طی این نقش، واحد منابع انسانی اقداماتی را فراهم می‌کند تا فرهنگ سازمانی بهبود یافته و ارتقا یابد.
- شریک استراتژیک؛ یکی از مهم‌ترین وظایف منابع انسانی هماهنگ کردن و سازگار ساختن استراتژیها با اهداف تجاری سازمان است.
مدل گِست
این مدل در سال 1997 توسط دیوید گست مطرح شد که یکی از مدل های مدیریت استراتژیک منابع انسانی است؛ چون در این مدل، شروع مدیریت منابع انسانی مستلزم استراتژی‌های خاصی است که روش‌های منحصربهفردی را نیز به دنبال دارد و در صورت اجرای هر یک از آن‌ها می‌توان موفقیت سازمان را تضمین کرد. در واقع می‌توان گفت مدل گست از اولین مدل های مدیریت منابع انسانی است که هر دو رویکرد سخت و نرم را شامل می‌شود.
این مدل بر شش مؤلفه تحلیلی زیر و ترتیب آن‌ها تأکید دارد:
- استراتژی منابع انسانی
- عملکرد منابع انسانی
- تعریف سیاست‌های منابع انسانی
- نتایج مدیریت منابع انسانی
- نتایج عملکرد کارکنان سازمان
- دستاوردهای مالی سازمان
به طور کلی این مدل، ساختار مدیریتی را این‌گونه تعریف می‌کند که در ابتدا مدیریت منابع انسانی با استراتژی‌های خاصی شروع می‌شود که با اهداف تجاری سازمان هم‌سو هستند؛ سپس بر اساس این استراتژیها سیاست‌های مدیریت منابع انسانی نیز به نحوی تعیین می‌شوند که منجر به نتایجی مثبت و تأثیر آن‌ها بر عملکرد کارآمد کارکنان شوند. پس از این مرحله، با ایجاد انگیزه و تعهد در کارکنان، جریان سازمان به سمتی هدایت می‌شود که به نتایج مثبت مالی ختم شود.
مدل علّی استاندارد مدیریت منابع انسانی
یکی دیگر از انواع مدل های مدیریت منابع انسانی، مدل علّی استاندارد منابع انسانی است که طبق آن، منابع انسانی زمانی در موفقیت سازمان موثر خواهد بود که از یک استراتژی هم‌سو با استراتژی کسبوکار پیروی کند. این مدل نمایانگر یک زنجیر علّی از نحوه تاثیرپذیری سازمان از فرایندهای منابع انسانی است. در واقع شروع این زنجیره با یک استراتژی تجاری کلی است که در ادامه با تأثیر بر استراتژیها و عملکرد منابع انسانی، به بهبود عملکرد تجاری سازمان منتهی می‌شود.
طی این مدل می‌توان دریافت روابط سازمانی یک‌طرفه نبوده و بسیاری از اقدامات و شیوه‌های منابع انسانی تاثیر مستقیمی بر بهبود عملکرد داخلی سازمان دارند؛ به‌طور مثال برخی مواقع یک عملکرد مالی بزرگ می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری در شیوه‌های منابع انسانی منجر شود و همچنین اقدامات دیگری نظیر توسعه مهارت‌های کارکنان، بهبود عملکرد آن‌ها در سازمان را به دنبال دارد.
برای درک بهتر این مدل مدیریت منابع انسانی در این قسمت به بررسی مراحل آن پرداخته‌ایم.
- استراتژی کلی کسبوکار که در رأس همه مراحل و فرایندهای مدیریت قرار دارد.
- استراتژی منابع انسانی؛ این استراتژی بر اساس استراتژی کلی کسبوکار تعریف شده و تمامی مراحل بعدی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
- عملکرد منابع انسانی؛ شامل تمامی فرایندها و اهداف عملیاتی سازمان است که عملکرد روزمره کارکنان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
- پیامدهای منابع انسانی؛ همان‌طور که این مؤلفه در مدل هاروارد نیز وجود داشت، در این مدل نیز نمایانگر نتایج کلی منابع انسانی است.
- عملکرد داخلی سازمان؛ طی این مرحله نحوه عملکرد کارکنان با شیوه‌هایی مشخص، تنظیم و هدایت می‌شود.
- عملکرد مالی سازمان؛ در آخرین مرحله نیز تمامی فعالیت‌ها به گونه‌ای مدیریت می‌شوند که به نتایج مثبت مالی و ماندگاری مجموعه ختم شوند.
انتخاب مدل مدیریت منابع انسانی چگونه صورت می‌گیرد؟
هر سازمان به واسطه اهداف مختلفی که برای خود تعریف می‌کند و سطح توانمندی‌های کارکنانش، نیازهای متفاوتی دارد که عملکرد و مسیر آن را نسبت به دیگر سازمان‌ها متمایز می‌کند؛ به همین جهت همواره یکی از مهم‌ترین چالش های منابع انسانی، یافتن مناسب‌ترین مدل مدیریتی است تا بهترین موفقیت‌ها حاصل شود. برای داشتن انتخابی مناسب باید به چندین فاکتور مهم دقت کنید که در این قسمت به بررسی هر یک از آن‌ها پرداخته‌ایم.
بیشتر بدانید: تفاوت مدیریت و رهبری چیست و کدام موثرتر است؟
استراتژی تجاری سازمان
یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده مدل های مدیریت منابع انسانی، استراتژی کسبوکار شماست. در واقع باید مدلی را انتخاب کنید که هم‌سو با استراتژی تجاری شما باشد. در غیر این صورت نه‌تنها به موفقیت نزدیک نمی‌شوید؛ بلکه انتخاب مدل نادرست می‌تواند احتمال شکست سازمان را بالا ببرد.
ویژگی‌های رقابتی
از دیگر فاکتورهای تأثیرگذار بر انتخاب مدل های مدیریت منابع انسانی، ویژگی‌های سازمان و چشم‌انداز رقابتی آن است؛ چرا که این افق دید سازمان است که نحوه چیدمان کارکنان و تعریف نقش آن‌ها را مشخص می‌کند؛ بنابراین، باید به این موضوع توجه داشته باشید تا مناسب‌ترین مدل مدیریتی را انتخاب کرده و به اهداف سازمان دست یابید.
ظرفیت واحد منابع انسانی
هنگام انتخاب مدل های مدیریت منابع انسانی باید به توانایی‌ها و ظرفیت تیم منابع انسانی سازمان نیز توجه داشته باشید. تمامی مدل‌های مذکور زمانی به موفقیت سازمان ختم می‌شوند که منابع انسانی بتواند بهترین راهکارها را جهت ارائه خدمات به کار گیرد؛ به همین جهت ضروری است هنگام مقایسه انواع مدیریت منابع انسانی، به سطح توانمندی و مهارت تیم منابع انسانی دقت کنید.
بازدهی سرمایه‌گذاری
از دیگر فاکتورهای مهم برای ارزیابی انواع مدل های منابع انسانی، توجه به هزینه خدمات منابع انسانی و میزان تأثیر آن بر عملکرد کارکنان و نتایج کلی سازمان است. شما باید مدلی را انتخاب کنید که با بودجه فعلی مجموعه سازگاری داشته و مسیر سازمان را به سمت پیشرفت و نتایج مثبت مالی هدایت کند.
جمع‌بندی
امروزه با شدت گرفتن رقابت‌های سازمانی، تمامی فعالیت‌های منابع انسانی حول محور افزایش بهره‌وری و تحقق اهداف مجموعه تعریف می‌شوند؛ به همین جهت هر سازمان بسته به چشم‌اندازی که دارد، برای موفقیت و دستیابی به اهدافش به رویکردی کارآمد نیاز دارد. تاکنون مدل‌های مختلفی برای مدیریت منابع انسانی تعریف شده‌اند که هر یک ویژگی‌های خاصی داشته و در پوشش دادن نیازهایی مشخص کاربرد دارند.
بنابراین، در این مقاله سعی کردیم برخی از مهم‌ترین مدل های مدیریت منابع انسانی را بررسی کنیم تا با آگاهی از ابعاد آن‌ها، بهترین ساختار مدیریتی را در سازمان ایجاد کنید. باید توجه داشته باشید هیچ مدلی نمی‌تواند موفقیت صددرصدی یک سازمان را به دنبال داشته باشد؛ اما درک و شناخت درست این‌گونه مدل‌ها می‌تواند به بهبود شیوه‌های مدیریتی و موفقیت سازمان کمک کند.
