الگوی تدریس استقرایی یکی از روش‌های کاربردی برای آموزش و تدریس محسوب می‌شود. الگوی استقرایی تدریس با هدف آموزش مفهوم‌سازی به مخاطبان اجرا می‌شود. هدف از این روش آموزشی این است که توانایی مغز در یادگیری و نظم دادن به مفاهیم در مواجهه فرد با موقعیت‌های واقعی مشابه‌سازی شود.
در این الگوی تدریس صرف نظر از انتقال دانش به دنبال توسعه قابلیت‌هایی هستیم که افراد با مشارکت فعال در جریان یادگیری کسب می‌کنند. در نهایت فراگیران در رویارویی با چالش‌ها و مشکلات و پیدا کردن راهکارهای حل مسئله موفق‌تر عمل می‌کنند. در این مطلب از الوکام در مورد الگوی تدریس استقرایی و مراحل و ویژگی‌های آن صحبت می‌کنیم.
اگر می‌خواهید بدانید که الگوی استقرایی چیست، باید به این نکته اشاره کنیم که الگوی استقرایی یا استقرا، به در کنار هم چیدن اجزا به منظور خلق یا شناخت یک کل گفته می‌شود. الگوی تدریس استقرایی هم شامل روشی است که در آن درک یک مفهوم به کمک اجزای تشکیل‌دهنده آن انجام می‌شود.
در این الگوی تدریس لازم است فراگیر ابتدا عناصر و اجزای سازنده یک مفهوم را تشریح و تفسیر کند، سپس داده‌ها گروه‌بندی و عنوان‌بندی می‌شوند. این مراحل به استنباط و نتیجه‌گیری درست فراگیر کمک زیادی می‌کند. در واقع کشف راهکار نهایی بر عهده دانش‌آموز است و به همین دلیل باید فرصت کافی برای تفکر در اختیار او قرار داده شود. به طور کلی روش تفکر استقرایی مهارت تفکر را در افراد به‌خصوص کودکان بهبود می‌دهد و به آنان در درک عمیق مفاهیم کمک می‌کند.
ویژگی‌ها و مزایای الگوی تدریس استقرایی
این روش تدریس هم مانند سایر روش‌های آموزشی دارای ویژگی‌ها و خصوصیات متفاوت است که می‌تواند به‌عنوان مزیت در آموزش به کار گرفته شود:
- در الگوی تدریس استقرایی هدف و مفهوم آموزش صرفا حل مساله و پیدا کردن راه حل و نتیجه نیست، بلکه روش فراگیر در رسیدن به راه حل اهمیت دارد. می‌توان گفت هدف این است که دانش‌آموزان چگونه آموختن را یاد بگیرند.
- در این روش بیش از انتقال دانش به دنبال تقویت توانایی‌هایی هستیم که افراد می‌توانند با مشارکت فعال در جریان یادگیری کسب کنند. در این صورت قادر خواهند بود در مصاف با چالش‌ها روش مناسب حل مسئله را پیدا کنند.
- این روش تفکر فراگیران را در درک محتوای مفاهیمی از جز به کل هدایت می‌کند و توسعه می‌دهد.
- این روش شامل سه فاکتور گردآوری، سازماندهی و کنترل داده‌ها و مطالب آموزشی است.
- فراگیر با جمع‌آوری و بررسی اطلاعات، آن را به مفهوم تبدیل می‌کند؛ بنابراین قدرت تفکر، درک و تحلیل او بهبود پیدا خواهد کرد.
- در این روش می‌توان از منابع زیادی برای آموزش استفاده و به جنبه‌های مختلف مسائل توجه کرد.
مراحل الگوی تدریس استقرایی
هیلدا تابا به‌عنوان یکی از صاحب‌نظران برنامه‌های آموزشی و تعلیم و تربیت، الگوی تدریس استقرایی را در سه مرحله توضیح می‌دهد و برای هر مرحله پیشنهادهایی به منظور تدریس ارائه می‌دهد. بنابراین چه در روش آموزش حضوری و چه با برگزاری کلاس آنلاین می‌توانید از این مراحل برای تدریس به روش استقرایی استفاده کنید:
- تکوین مفهوم
- تفسیر مطالب
- کاربرد اصول
تکوین مفهوم
در این مرحله لازم است فراگیر به پایین‌ترین سطح تفکر یعنی مشخص کردن اجزای مفهوم یا مسئله هدایت شود، سپس فهرست خصوصیات اجزا شامل جملات یا غیره مشخص می‌شوند. به‌خصوص برای دانش‌آموزان، تشویق آنان به انجام فعالیت‌ها به صورت گروهی و مشورت با یکدیگر اهمیت زیادی دارد. البته توصیه می‌شود فراگیران ابتدا به صورت فردی فکر کنند و اجزا را مشخص کنند، سپس فرایند گسترش فهرست با همفکری گروهی انجام شود. در ضمن بهتر است فردی به عنوان سرگروه هم انتخاب شود.
وظیفه‌ی معلم در این مرحله راهنمایی، نظارت، تقویت ارتباط میان افراد با یکدیگر و سنجش عملکرد سرگروه است. هم‌چنین معلم می‌تواند برای ایجاد حس رقابت میان دانش‌آموزان، گروه‌هایی که موفق به فهرست کردن نمونه‌های بیش‌تری شده‌اند را تشویق کند.
سایر گام‌های این مرحله هم شامل گروه‌بندی و عنوان‌دهی اجزا و نمونه‌های تعیین‌شده است. گروه‌بندی و سازماندهی اجزا بر اساس خصوصیات مشترک، شباهت‌ها و تفاوت‌ها انجام می‌شود. معلم می‌تواند با طرح پرسش‌هایی در مورد رابطه علت و معلولی در این مرحله به فراگیران راهنمایی ارائه دهد. بهتر است این مرحله هم ابتدا به صورت انفرادی و سپس به صورت گروهی اجرا شود. عنوان‌دهی هم به انتخاب عنوان برای گروه‌های تشکیل‌شده گفته می‌شود. در واقع گروه‌بندی به طبقه‌بندی می‌انجامد و در نهایت هر جزء، در گروه و طبقه‌ی مناسب خود قرار داده می‌شود.
تفسیر مطالب
این مرحله اهمیت زیادی در یادگیری دارد، به دلیل این که یادگیری موثر در فراگیران با تحلیل مطالب و اظهار عقیده در مورد آن محقق می‌شود. عنوان‌های موجود در هر طبقه دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که باید توسط دانش‌آموزان تشخیص داده شود. این تشخیص به فرد کمک می‌کند تا اجزای موجود در هر گروه را تعریف، تحلیل و شناسایی کند. شباهت‌ها و تفاوت‌ها را درک کند و روابط علت و معلولی میان اجزا و طبقات را تشخیص دهد. در نهایت عمق مفهوم درک می‌شود و فراگیر بر آن مسلط خواهد شد.
کاربرد اصول
کاربرد اصول به‌عنوان مرحله‌ی سوم شامل به کار گرفتن اصول مراحل قبل در ابعاد جدیدتر است. در واقع لازم است این اصول در موقعیت‌های جدید بررسی شوند که به آموزش عمیق‌تر و کاربردی‌تر هم منجر می‌شود، چون دانش و اطلاعات کسب‌شده در ذهن در زندگی واقعی به کار گرفته می‌شود و علم به عمل تبدیل خواهد شد. معلم می‌تواند از دانش‌آموزان بخواهد با فرضیه‌سازی و حدس زدن نتایج بر اساس مفاهیم تدریس‌شده، به بحث و گفت‌وگوی بیشتر روی آورند؛ بنابراین دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که از یافته‌ها و تجربیاتشان در موقعیت‌های جدید و واقعی استفاده کنند. هم‌چنین توانایی تفکر انتقادی در آنان افزایش می‌یابد و می‌توانند بهتر و درست‌تر تصمیم‌گیری کنند.
جمع‌بندی
روش و الگوی تدریس استقرایی تاثیر زیادی در افزایش خلاقیت فراگیران دارد، چون خود دانش‌آموزان خالق و تولیدکننده‌ی مفاهیم هستند. ابتدا اطلاعاتی به آن‌ها داده می‌شود، سپس باید این اطلاعات را شناسایی، سازماندهی و با یکدیگر مرتبط کنند. در نهایت دانش‌آموزان قادر خواهند بود یافته‌های خود را در موقعیت‌های جدید به کار بگیرند و در زندگی واقعی تعمیم دهند.
این روش به‌خصوص برای تدریس درس‌هایی مناسب است که دارای ماهیت ذهنی در تولید مفهوم هستند. به‌عنوان مثال در یادگیری املای کلمات، قواعد یا دستور زبان مناسب است. در مفاهیم ریاضی مرتبط با درک یافتن قاعده و مفاهیم علوم که قابل مقایسه و طبقه‌بندی باشند نیز کابرد دارد. در درس اجتماعی هم برای آموزش مفاهیمی چون نیاز و ضرورت همکاری قابل استفاده است.
