بسیاری از افراد و حتی دست‌اندرکاران امر آموزش، تفاوت آموزش مجازی و حضوری را تنها در مکان برگزاری، ابزارها و روش‌های ارتباطی می‌دانند. این در حالی است که انواع روش های آموزش مجازی ، متناسب با ماهیت این نوع از آموزش به‌تدریج شکل‌های متفاوتی نسبت به روش آموزش حضوری گرفته‌اند. آشنایی با این شیوه‌ها سبب به کار بستن بهترین آن‌ها متناسب با نیازها، محتوای آموزشی، امکانات و محدودیت‌ها مخاطب و خود شما به‌عنوان برگزارکننده کلاس شده و قطعا بازدهی آن را افزایش خواهد داد.
در این مقاله، روش های تدریس کارآمد در آموزش مجازی را معرفی کرده و مزایا و ویژگی‌های هریک را برمی‌شماریم. اگر شما نیز در امر آموزش مجازی فعال هستید، این احتمال وجود دارد که از شیوه‌ی نه‌چندان کارآمدی در حال استفاده باشید. با ما همراه شده و تغییرات احتمالی لازم در روش آموزش مجازی‌تان را بشناسید.
ارائه، یکی از مهم‌ترین و تقریبا آشناترین روش‌های تدریس است که در آموزش حضوری نیز نقش پررنگی دارد. در این روش، مدرس، وظیفه‌ی ارائه‌ی محتوا را به‌صورت تقریبا خودمحور بر عهده دارد. در میان انواع روش های آموزش مجازی نیز این روش که از آموزش حضوری در ذهنیت مدرسین و فراگیران جایگاه ویژه‌ای پیداکرده، بسیار پراستفاده است.
بااین‌حال در سال‌های اخیر، کارشناسان امر آموزش بر لزوم فعال‌ترشدن هرچه بیشتر فراگیران در کلاس تاکید کرده‌اند. به‌این‌ترتیب، بسیاری از مدرسین و مراکز آموزشی، ارائه‌ی بخشی از مطالب را به کمک خود فراگیران انجام می‌دهند. روشی که آموزش را فعال‌تر کرده و مرزهای آن را به بیرون از فضای کلاس می‌کشاند.
تفاوت اصلی آموزش ارائه‌محور در آموزش مجازی و حضوری در امکانات و سهولت بیشتر آن به‌ویژه برای ارائه توسط فراگیران است. در آموزش مجازی، ارائه، تنها با ابزارهای سنتی مانند تخته، کتب و حداکثر تجهیزات دیجیتال مانند ویدئوپروژکتور و غیره انجام می‌شود. اما در آموزش مجازی، ارائه‌دهنده، ابزارهایی مانند پخش فایل، به اشتراک‌گذاری صفحه‌نمایش و کار هم‌زمان با نرم‌افزار را در اختیار دارد که قطعا بر سرعت و کیفیت آموزش اثرگذار است. لازم به ذکر است که در روش تدریس آنلاین ارائه‌محور، انتقال مطالب عمدتا از طریق صحبت مستقیم و روبه دوربین انجام می‌شود. بسته به پلتفرمی که از آن برای آموزش مجازی استفاده می‌کنید، امکاناتتان نیز متفاوت هستند.
آموزش آنلاین با استفاده از تخته وایت برد
یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که برای آموزش مجازی در اختیار خود دارید، تخته وایت‌برد است که یک نرم‌افزار یا پلتفرم حرفه‌ای آموزش مجازی قطعا آن را در اختیار شما قرار می‌دهد. ازآنجاکه بسیاری از مدرسین، تنها از تخته وایت‌برد برای آموزش خود استفاده می‌کنند، این ابزار، خود تبدیل به یکی از انواع روش های آموزش مجازی شده است. در حقیقت، امروزه در بسیاری از کلاس‌های مجازی حتی افراد یکدیگر را نمی‌بینند و تنها بر بستر تخته وایت برد با هم ارتباط دارند.
تخته وایت‌برد می‌تواند به‌طور اختصاصی در اختیار مدرس باشد که در این صورت با روشی بسیار مشابه روش ارائه‌محور مواجه خواهیم بود. اما بسیاری از پلتفرم‌ها امکان تعریف یک تخته وایت‌برد عمومی که فراگیران نیز بتوانند روی آن بنویسند را فراهم کرده‌اند. این روش برگزاری کلاس آنلاین گاهی حتی نیاز به ارتباط صوتی را برطرف می‌سازد. این روش تدریس آنلاین برای ارائه‌ی تکالیف، حل مسئله به روش جمعی، آموزش متن و تصویرمحور و ایجاد طوفان فکری مناسب است.
آموزش آفلاین
آموزش مجازی تنها شامل آموزش آنلاین نیست و روش‌های آفلاین را نیز در بر می‌گیرد. در حقیقت، این روش حتی پیش از آموزش آنلاین وجود داشته است. نزدیک به ۵۰ سال پیش در مراکز آموزش تراز اول و برخی دانشگاه‌های آمریکا، آموزش ِآفلاین که در آن زمان به آن آموزش دیجیتال گفته می‌شد، برای اولین بار اجرا شد. روشی که متکی بر ضبط دوره‌های آموزشی و ارائه‌ی آن‌ها در قالب نوار ویدئو و CD به فراگیران بود.
در طول زمان، آموزش دیجیتال به‌عنوان اولین و یکی از مهم‌ترین انواع روش های آموزش مجازی شناخته شد. می‌توان گفت که CD آموزشی که در کتاب‌فروشی‌ها یا فایل آموزشی قابل‌دانلود که در وب‌سایت‌ها می‌بینید در حقیقت نوعی آموزش دیجیتال یا آفلاین است. مدرسین دوره‌های آموزش مجازی، می‌توانند از این روش نیز در کنار آموزش آنلاین استفاده کنند. برای این منظور لازم است که کلاس به‌طور کامل و باکیفیت بالا به‌صورت ویدئویی ضبط‌شده و فایل آن برای متقاضی ارسال شود. از مهم‌ترین مزایای آموزش آفلاین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انعطاف‌پذیری زمانی بیشتری برای افرادی که فرصت حضور در کلاس‌های آنلاین در زمان برگزاری‌شان را ندارند
- قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تر برای متقاضی
- امکان ادیت ویدئو و اشکالاتی که احیانا در کلاس‌های آنلاین یا کلاس‌های حضوری پیش‌آمده‌اند
- درک بهتر مطالب برای افرادی که در کلاس آنلاین نتوانسته‌اند به‌خوبی متوجه مطلبی بشوند یا در جلسه‌ای غیبت داشته‌اند.
- امکان کسب درآمد بیشتر برای مدرس و برگزارکننده‌ی دوره آموزشی
- رفع محدودیت‌های مربوط به سرعت پایین اینترنت و اختلالات نرم‌افزاری
آموزش معکوس
آمورش معکوس یا Flipped یکی از روش های تدریس کارآمد در آموزش مجازی است که در کلاس‌های مجازی بسیار بهتر از کلاس‌های حضوری می‌تواند اجرا شود. روش تدریس معکوس، به‌طور خلاصه به این شکل است که فراگیران، مطالب هر جلسه را پیش از برگزاری آن مطالعه کرده و در ابتدای کلاس، برداشت خود و سوالاتشان را بیان می‌کنند. سپس مدرس، اقدام به مرور مطلب و رفع نواقص احتمالی می‌کند. به‌این‌ترتیب، نفوذ مطلب در ذهن فراگیران افزایش‌یافته و حتی نیاز آن‌ها به مرور مطالب پس از کلاس را کاهش می‌دهد.
آموزش معکوس به‌شدت بر مباحثه و تبادل‌نظر متکی است. موضوعی که در کلاس‌های آموزش حضوری، به دلایلی مانند لزوم فائق‌آمدن فراگیران بر اضطرابشان هنگام صحبت در حضور دیگران و محدودیت زمان، چندان امکان‌پذیر نیست. اما نحوه تدریس آنلاین به‌ویژه با توجه به امکان چت و ارسال هم‌زمان نظرات و سوالات توسط همه‌ی فراگیران به‌عنوان یکی از خلاقانه‌ترین انواع روش های آموزش مجازی مطرح می‌شود.
بیشتر بخوانید: معرفی ۶ کتاب مدیریت جلسات
آموزش بازی محور
استفاده از بازی در کلاس‌های حضوری، موضوعی بعید است که بسیار به‌ندرت مگر برای گروه‌های سنی خردسال و کودک و یا فراگیرانی با شرایط جسمی خاص اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، آموزش بازی‌محور در کلاس‌های حضوری، نیازمند تجهیزات و تدارکات ویژه‌ای است که امکان فراهم‌آوری آن‌ها همیشه میسر نبوده و پیاده‌سازی‌شان زمان زیادی می‌برد. برعکس، این روش یکی از مهم‌ترین و جدیدترین انواع روش های آموزش مجازی محسوب می‌شود. امکانی که به‌ویژه بازی‌های آنلاین آن را فراهم کرده‌اند.
در مورد تاثیرات مثبت آموزش بازی‌محور بر یادگیری و اشتیاق فراگیران به‌عنوان یکی از روش های تدریس کارآمد در آموزش مجازی ، مطالعات بسیاری انجام‌شده که نتایج آن‌ها در اینترنت در دسترس است. همچنین بازی‌های آنلاین آموزشی، متنوع بوده و می‌توانند تمامی سنین و تیپ‌های شخصیتی را راضی کنند. بااین‌وجود در کمتر دوره‌ی آموزشی تنها بر بازی تاکید شده و بیشتر به‌عنوان یک روش کمک‌آموزشی به آن نگاه می‌شود.
آموزش مجازی و متاورس
یکی از جدیدترین انواع روش های آموزش مجازی ، آموزش از طریق متاورس (Metaverse) است. اگر اهل بازی‌های آنلاین یا علاقه‌مند به حوزه‌ی رمزارز باشید حتما نام متاورس را شنیده‌اید. این فضا در حقیقت یک دنیای حقیقی شبیه‌سازی‌شده بر بستر اینترنت است که در آن، افراد از طریق آواتارها و دارایی‌های دیجیتالشان با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.
در چند سال گذشته با توسعه‌ی هرچه بیشتر صنعت بلاکچین، پلتفرم‌های متاورس متعددی با تمرکز بر آموزش به وجود آمده‌اند. در حال حاضر، دانشگاه‌های برتری مانند دانشگاه توکیو، استنفورد، نیومکزیکو، مریلند و دانشگاه کالج لندن دارای متاورس آموزشی اختصاصی خود هستند. در کشور ما نیز دانشگاه‌های تهران و صنعتی شریف قدم‌هایی در این زمینه برداشته‌اند.
آموزش از طریق متاورس به‌عنوان یکی از جدیدترین انواع روش آموزش مجازی ، نیازمند تجهیزات واقعیت مجازی (VR) مانند هدست، عینک و انواع سنسور است. هرچه این تجهیزات بیشتر باشند، احساس واقعی‌تری در متاورس درست مانند آنچه در بازی‌های VR تجربه کرده‌اید، خواهید داشت. در یک کلاس آموزش مجازی در متاورس می‌توانید مانند کلاس‌های حضوری روی صندلی بنشینید، کنفرانس بدهید، روی تخته بنویسید و حتی برخی فعالیت‌های گروهی را با دیگر افراد انجام دهید.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تکنولوژی بلاکچین و کاربردهای آن
نکاتی برای بهبود کیفیت آموزش مجازی
همان‌طور که تا به اینجا هم متوجه شده‌اید انواع روش های آموزش مجازی به‌شدت بر تکنولوژی متکی هستند. بنابراین لازم است که در بودجه‌بندی خود، توجه ویژه‌ای به فراهم‌آوری تجهیزاتی مانند اینترنت باکیفیت، نرم‌افزار کلاس آنلاین حرفه‌ای، دوربین، میکروفون و دیگر تجهیزات لازم داشته باشید.
نکته‌ی بعدی در مورد ترکیب انواع روش های آموزش مجازی است. برخلاف آموزش حضوری در آموزش مجازی محدود به یک یا دو روش نیستید. می‌توانید در یک جلسه، چندین روش را با هم به کار ببرید. تعیین‌کننده‌ی روش مناسب برای هر جلسه، محتوای آموزش، امکانات شما و علاقه‌مندی مخاطبتان است.
این نکته را نیز فراموش نکنید حفظ ارتباط موثر با فراگیران یکی از مهم‌ترین چالش‌های آموزش مجازی است. نبود ارتباط فیزیکی نباید باعث شود که ارتباط شما با مخاطبتان کم‌رنگ شود. برای این منظور حتما از ابزارهایی که نرم‌افزارهای آموزش مجازی در اختیار شما قرار می‌دهند حداکثر استفاده را برده و مهارت‌های ارتباط کلامی خود را با مطالعه و تمرین افزایش دهید.
انواع آموزش مجازی از نظر هم‌زمانی یا غیرهمزمانی آموزش، به دو دسته روش تدریس آنلاین و آفلاین تقسیم می‌شود. اما از نظر روش انتقال مطالب آموزش ارائه‌محور، آموزش معکوس، آموزش روی تخته وایت‌برد و آموزش بازی‌محور نیز ازجمله مهم‌ترین انواع روش های آموزش مجازی محسوب می‌شوند. در سال‌های اخیر، آموزش از طریق متاورس و واقعیت مجازی نیز به‌عنوان یکی از روش های تدریس کارآمد در آموزش مجازی در دستور کار بسیاری از مراکز آموزشی قرار گرفته است. بسته به نوع محتوا، محدودیت‌های مالی، امکانات و مخاطبان خود باید یک روش تدریس مجازی یا ترکیبی از این روش‌ها را برای دوره‌ی آموزشی خود به کار ببندید.
