یکی از مفاهیمی که در سال‌های اخیر در حوزه آموزش به طور چشمگیری مورد توجه قرار گرفته است، روش تدریس معکوس (Flipped Learning) نام دارد. این رویکرد که تحت عنوان تدریس معکوس یا کلاس معکوس نیز شناخته میشود، در دهه گذشته به دلیل تغییرات بنیادین در سیستم‌های آموزشی، رشد و توسعه زیادی داشته است. یادگیری معکوس یک روش نوین محسوب میشود که بر اساس ویژگی‌های روان‌شناختی انسان طراحی شده است؛ از این رو، تفاوت‌های زیادی با روش‌های آموزشی سنتی دارد. در این مقاله از الوکام همراه ما باشید تا به بررسی اثرات مثبت یادگیری معکوس و مزایای آن در فرایند یادآوری و انتقال دانش بپردازیم. همچنین معایب، مراحل و بقیه موارد را بررسی می‌کنیم.
روش تدریس معکوس چیست؟ تدریس به روش معکوس (Flipped Learning) یک رویکرد نوین در آموزش محسوب میشود که در سال‌های اخیر توجه زیادی را در سطح جهانی به خود جلب کرده است. این شیوه به‌طور کلی در تضاد با مدل‌های سنتی و مستقیم آموزش قرار دارد. در روش‌های سنتی، فرایند آموزش عمدتا در کلاس درس و تحت هدایت معلم انجام میشود، در حالی که دانش‌آموزان معمولا تکالیف را به‌صورت فردی و در منزل انجام می‌دهند. با آگاهی از تعریف آموزش می‌توانید این فرایند را به شکل بهتری انجام دهید.
در روش تدریس یادگیری معکوس این فرایند به طرزی خلاقانه تغییر می‌کند. آموزش با استفاده از محتوای آموزشی تهیه‌شده توسط معلم، نظیر ویدئوها و سایر رسانه‌ها در خانه انجام می‌گیرد. این امر به دانش‌آموزان امکان می‌دهد تا با سرعت یادگیری و درک خود از مطالب آشنا شوند. در کلاس، زمان به فعالیت‌های تعاملی، بحث‌های گروهی و حل مسائل اختصاص پیدا می‌کند که موجب یادگیری عمیق‌تر و همکاری بیش‌تر بین دانش‌آموزان میشود. به طور خلاصه یعنی یادگیری در منزل و حل تکالیف در مدرسه.
ستون‌های یادگیری معکوس
این رویکرد بر اساس چندین ستون اساسی بنا شده است که به ترویج یادگیری موثر و معنادار کمک می‌کند. در این بخش به بررسی چهار ستون اصلی روش تدریس معکوس خواهیم پرداخت.
محیط یادگیری انعطاف‌پذیر
محیط یادگیری انعطاف‌پذیر، یکی از پایه‌‌های اصلی یادگیری معکوس است. در این محیط، دانش‌آموزان قادرند با توجه به نیازها و علایق خود، زمان و مکان یادگیری را انتخاب کنند. بهعنوان مثال استفاده از پلتفرم‌های آنلاین و ابزارهای دیجیتال می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند که محتوای آموزشی را در زمان‌های موردنظرشان به‌صورت خودآموز یاد بگیرند و در نتیجه بر فرایند یادگیری خود نظارت داشته باشند.
فرهنگ یادگیری
فرهنگ یادگیری یکی دیگر از ستون‌های بنیادین یادگیری معکوس است. در این رویکرد، بر اهمیت القای احساس کنجکاوی و رغبت به یادگیری در دانش‌آموزان تاکید میشود. ایجاد فضایی که در آن اشتباه کردن و سوال کردن تشویق شود، می‌تواند به توسعه تفکر انتقادی و مهارت‌های حل مسئله در دانش‌آموزان کمک کند.
محتوای خودخواسته
محتوای خودخواسته در روش تدریس معکوس به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد که به جست‌وجوی اطلاعات و یادگیری موضوعات منتخب بپردازند. این رویکرد نه‌‌تنها انگیزه آن‌ها را در یادگیری افزایش می‌دهد؛ بلکه باعث تبدیل یادگیری به یک فرایند شخصی و معنادار میشود.
مدرس حرفه‌ای
نقش مدرس حرفه‌ای در یادگیری معکوس بسیار حیاتی است. این مدرس باید بهعنوان راهنما و مشاور عمل کند و نه‌‌تنها محتوای آموزشی را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد، بلکه به آن‌ها کمک کند تا مهارت‌های موردنیاز برای یادگیری خودآموزی و پژوهش را به دست آورند.
یادگیری معکوس چه مزیت‌هایی دارد؟
در دنیای امروز، روش تدریس معکوس در میان انواع الگوی تدریس به دلایل مختلف مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه به بررسی مزایای یادگیری معکوس می‌پردازیم.
زمان را مدیریت می‌کنید
یکی از مهمترین مزایای یادگیری معکوس، بهینه‌سازی زمان آموزشی است. در این روش، دانش‌آموزان با فراگیری مباحث در منزل، قادر هستند زمان کلاس را به بهترین شکل برای تحلیل، بحث و تبادل نظر با هم‌کلاسی‌ها و معلم‌‌ها استفاده کنند.
آزادی عمل و استقلال بیش‌تری دارید
یادگیری معکوس به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد که با سرعت و سبک یادگیری خود، به مطالعه بپردازند. این روش به آن‌ها آزادی عمل بیش‌تری می‌دهد و دانش‌آموزان می‌توانند با استفاده از منابع مختلف مانند ویدئو، مقالات و نرم‌افزارهای آموزشی، مطالب را به‌گونه‌ای فراگیرند که مناسب نیازهای یادگیری‌شان باشد.
حس همکاری تقویت میشود
در یادگیری معکوس، تعامل میان دانش‌آموزان تقویت میشود. هنگامی که دانش‌آموزان با مباحث جدی در خانه آشنا می‌شوند، در کلاس می‌توانند به بحث و تبادل نظر بپردازند که این امر موجب تقویت روابط اجتماعی و حس همکاری در میان آن‌ها خواهد شد.
مفاهیم و مطالب بهتر درک می‌شوند
یکی دیگر از مزایای یادگیری معکوس، افزایش درک و تسلط بر مفاهیم است. وقتی که دانش‌آموزان پیش از کلاس با محتوای درسی آشنا می‌شوند، می‌توانند سوالات خود را در کلاس مطرح و در مورد مباحث پیچیده‌تر بحث و بررسی کنند.
حس مسئولیت‌پذیری تقویت میشود
در یادگیری معکوس، دانش‌آموزان مسئولیت یادگیری خود را به عهده می‌گیرند. آن‌ها باید برای مطالعه در منزل برنامه‌ریزی و به‌دقت از منابع استفاده کنند.
آیا روش تدریس معکوس معایبی هم دارد؟
از معایب روش تدریس معکوس که می‌توان به آن اشاره کرد، عدم تناسب این روش با نیازمندی‌ها و توانایی‌های تمامی دانش‌آموزان است. برخی از فراگیران در سنین مختلف برای یادگیری موثر نیاز مبرمی به حضور مستقیم استاد و آموزش‌های وی دارند؛ به همین دلیل یادگیری معکوس در عمل برای این دسته از افراد مزایای چندانی ارائه نمی‌دهد. در واقع این روش برای گروهی از دانش‌آموزان مفید است، اما برای آن دسته‌ای که به آموزش حضوری و تعامل مستقیم با استاد نیاز دارند، چندان کارآمد نخواهد بود.
هدف از یادگیری معکوس چیست؟
استفاده از روش تدریس معکوس افزون بر این که همکاری و مشارکت فعال دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد، به آن‌ها کمک می‌کند تا با عمق بیش‌تر و درک بهتری به مفاهیم درسی بپردازند. این ویژگی باعث ترویج یادگیری موثر و پایدار در فراگیران میشود.
یادگیری معکوس چه تفاوتی با کلاس معکوس دارد؟
یادگیری معکوس و کلاس معکوس دو مفهوم آموزشی مرتبط هستند که تفاوت‌های بنیادینی دارند. کلاس معکوس به روشی اشاره دارد که در آن معلم محتوای درسی را به‌صورت فیلم یا ویدئو به دانش‌آموزان ارائه می‌دهد تا در منزل مشاهده کنند. این نوع کلاس‌ها به‌سادگی امکان جابه‌جایی زمان آموزش را با زمان انجام تکالیف مهیا می‌سازند. به عبارت دیگر، دانش‌آموزان ابتدا محتوای درسی را یاد می‌گیرند و سپس در کلاس به فعالیت‌های تعاملی و حل مسائل می‌پردازند.
اما یادگیری معکوس فراتر از صرفا مشاهده محتوای ویدئویی است. این رویکرد به دنبال ایجاد فضایی برای یادگیری عمیق‌تر بوده و شامل راهبردهایی مانند یادگیری تسلط‌یاب، پروژه‌های پژوهشی و گیمیفیکیشن است.
چرا به یادگیری معکوس نیاز داریم؟
با توجه به تجربیات ارزشمند آموزش آنلاین در دوران کرونا و استفاده گسترده از فناوری‌های نوین در آموزش مجازی، روش تدریس معکوس برای نسل امروز جذاب و موثر است. این نسل که به تکنولوژی دسترسی گسترده‌تری دارد، از محتواهای چندرسانه‌ای و امکان یادگیری با سرعت دلخواه خود بهره‌مند میشود. تدریس معکوس، کلاس درس را به محیطی دلنشین تبدیل می‌کند و مسئولیت یادگیری را به خود دانش‌آموزان واگذار خواهد کرد.
مهارت‌هایی که یک معلم برای یادگیری معکوس نیاز دارد چیست؟
در بررسی مهارت‌های موردنیاز برای موفقیت معلمان در شیوه‌های نوین تدریس مثل یادگیری معکوس، این مهارت‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد که عبارتند از:
- دسته اول شامل مهارت‌های معلمی است که برای ایجاد فضایی جذاب و تعاملی در کلاس الزامی‌ست؛ مانند توانایی برقراری ارتباط موثر، فن بیان، قدرت تفهیم مطالب و مهارت‌های تفکر.
- دسته دوم که بهویژه در این رویکرد نسبت به شیوه‌های سنتی اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند، شامل تسلط بر نرم‌افزارهای تولید محتوا و ابزارهای دیجیتال است که به معلمان کمک می‌کند تا تجربه یادگیری بهتری برای دانش‌آموزان فراهم آورند.
منابع و امکانات مورد نیاز سیستم یادگیری معکوس
در استفاده از شیوه کلاس معکوس، معلمان می‌توانند از طیف وسیعی از ابزارها و امکانات بهره ببرند، اما نباید به این امکانات وابسته و محدود شوند. در حالی که تجهیزات پیشرفته نظیر کامپیوتر، ویدئو پروژکتور و تخته هوشمند، تولید محتوای آموزشی جذاب را تسهیل می‌کنند، یک معلم باید بتواند با استفاده از یک موبایل هوشمند نیز محتواهای آموزشی موثری ایجاد کند.
اصل بنیادین یادگیری معکوس این است که با هر وسیله‌ای که در دسترس دارید، اقدام به معکوس کردن کلاس کنید. همچنین معلم باید حداکثر تلاش خود را برای استفاده از محتوای خودساخته در کلاس بگذارد؛ زیرا محتوای تولید شده توسط خود معلم از لحاظ تاثیرگذاری بر دانش‌آموزان بسیار ارزشمندتر است و توجه بیش‌تری را جلب می‌کند. حتی شما می‌توانید با برگزاری کلاس آنلاین به تدریس معکوس بپردازید.
7 مرحله برای این که تدریس معکوس را انجام دهید
با توجه به امکانات موجود در ایران، در این‌جا 7 مرحله اساسی برای اجرای روش تدریس معکوس ارائه میشود:
- چند روز پیش از آغاز درس جدید، معلمان باید اقدام به ضبط ویدئویی از تدریس خود کنند. این فیلم می‌تواند شامل توضیحات و مباحث کلیدی درس باشد که قرار است در جلسه بعد، آموزش داده شود.
- در ابتدای کلاس، معلمان می‌توانند ویدئوهای آموزشی را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. این ویدئوها می‌توانند از طریق دی‌وی‌دی یا فلش به دانش‌آموزان ارائه شوند. همچنین بارگذاری این فایل‌ها در وبسایت مدرسه یا پلتفرم‌های آنلاین مانند آپارات و ارسال لینک برای دانش‌آموزان از دیگر روش‌های موثر است.
- دانش‌آموزان باید تشویق شوند که فیلم تدریس را تا پیش از جلسه بعد مشاهده کنند. این امکان به آن‌ها داده میشود که فیلم را در زمان و مکان دلخواه خود چندین بار تماشا کنند.
- معلمان می‌توانند تمرین‌ها و تکالیفی را از طریق پلتفرم‌های آنلاین برای کار در خانه به دانش‌آموزان ارائه دهند.
- در جلسه بعدی، کلاس صرفا به بررسی تکالیف و حل تمرین‌های اضافی می‌گذرد.
- اگر برخی از دانش‌آموزان موفق به تماشای فیلم نشده باشند یا هنوز مباحث را به‌خوبی درک نکرده باشند، معلم و سایر دانش‌آموزان می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا این کمبود را جبران کنند.
- نکته پایانی این است که معلمان نیازی ندارند که تمامی جلسات تدریس را یکجا فیلم‌برداری کنند. برای ایجاد اثربخشی در تدریس، کافیست که یک یا دو جلسه از دانش‌آموزان خود جلوتر باشند.
طرح درس، برنامه‌ریزی و تعیین اهداف درس در آموزش معکوس چگونه است؟
یکی از مهمترین مراحل این فرایند، تهیه و آماده‌سازی فایل‌های ویدئویی و پادکست‌هایی است که متناسب با بخش‌های مختلف درس باشند. این محتوای آموزشی می‌تواند به دست معلم تولید شود یا از منابع معتبر و موجود در اینترنت استخراج گردد. روش تدریس معکوس به معلم این امکان را می‌دهد که برای بهینه‌سازی فرایند یاددهی و یادگیری، از ابزارهای متنوع و جذاب استفاده کند.
آیا دانش‌آموزان با یادگیری معکوس، به خوبی درس‌ها را فرامی‌گیرند؟
بررسی تجربه معلمان که به طور موثر از این روش در کلاس‌های درس استفاده کرده‌اند، گواهی بر این واقعیت است که به سبب عوامل متعددی، میزان یادگیری دانش‌آموزان در این شیوه به طرز چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. این معلمان با به‌کارگیری تکنیک‌های نوین و ایجاد فضای آموزشی مشارکتی، می‌توانند انگیزه و اشتیاق دانش‌آموزان را برای یادگیری تقویت کنند و در نتیجه منجر به یادگیری عمیق‌تر و پایدارتر آنان شوند.
والدین چه عکس‌العملی نسبت به یادگیری معکوس دارند؟
عدم همراهی و درک نادرست والدین می‌تواند یکی از عوامل موثر در ناکامی شیوه‌های نوین آموزش مانند اجرای روش تدریس معکوس باشد. والدین اغلب بر اساس تجربیات خود از روش‌های سنتی یادگیری، انتظار دارند که دانش‌آموزان در کلاس مفاهیم را به‌خوبی فراگیرند و در منزل تنها به تمرین و مرور بپردازند؛ اما در کلاس معکوس، این روند به‌کلی متفاوت است و چگونگی یادگیری دانش‌آموزان به تعامل و فعالیت‌های درسی وابسته است.
در صورتی که والدین درباره این شیوه آگاهی کامل نداشته باشند، ممکن است به موانع جدی برای موفقیت آن تبدیل شوند. به همین دلیل توصیه میشود معلمان پیش از اجرای این رویکرد، به‌وسیله جلسات حضوری یا آنلاین یا تولید محتوای آموزشی، والدین را با ساختار و انتظارات کلاس معکوس آشنا سازند.
آیا یادگیری معکوس برای تمام سنین قابل‌اجرا است؟
هیچ محدودیت سنی برای استفاده از این روش وجود ندارد؛ اما در به‌کارگیری آن در سطوح پایین‌تر باید دقت و توجه بیش‌تری را به کار گرفت. همچنین رعایت استانداردهای مربوط به تولید محتوای آموزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای مثال برای اجرای روش تدریس معکوس در ابتدایی باید مفاهیم را به زبانی ساده‌تر بیان کنید یا حتی از انیمیشن‌ها کمک بگیرید.
سیستم یادگیری معکوس چه محدودیت‌هایی دارد؟
هیچ کلاسی در جهان وجود ندارد که به‌صورت کامل از روش تدریس معکوس استفاده کند. در واقع، ترکیبی از رویکردهای نوین مثل یادگیری معکوس و روش‌های آموزش سنتی، معمولا استفاده میشود. یکی از چالش‌های اصلی این الگو، طراحی موثر درس‌هایی است که معلم قصد دارد معکوس کند. همچنین تهیه محتوای آموزشی برای منزل و فعالیت‌های کلاسی، زمان‌بر و نیازمند دقت خاصی است.
از دیگر موانع، دسترسی به امکانات فناوری برای معلمان و دانش‌آموزان به شمار می‌رود. موفقیت این الگو به زیرساخت‌های لازم فناوری و ارتباطات بستگی دارد. همچنین نگرانی والدین درباره آسیب‌های ناشی از استفاده بی‌رویه از تبلت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در این روش وجود دارد که مدیریت و فرهنگ‌سازی مناسب با همکاری معلم و والدین را می‌طلبد.
سخن پایانی
روش تدریس معکوس از جمله روش‌های نوین آموزشی به شمار می‌رود که می‌تواند کیفیت آموزش و عمق یادگیری مطالب را ارتقا بخشد. در حال حاضر، این متد در بسیاری از کشورها بهویژه در آموزش علوم کاربردی نظیر برنامه‌نویسی مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج حاصل از آن نشان‌دهنده اثرات مثبت این رویکرد آموزشی است. اگر شما هم می‌خواهید به جای گرفتن ویدیوهای حجیم و انتشار آن در پلتفرم‌های مختلف از کلاس‌های آنلاین برای تدریس معکوس استفاده کنید، کافیست یکی از سرویس‌های برگزاری کلاس آنلاین را در سایت الوکام بخرید و از مزیت‌هایی مانند امکان ضبط کلاس، امکان حضور و غیاب، پرسش و پاسخ و… بهره‌مند شوید.
